Literatuuronderwijs hoofdstuk 3: 2023

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Programma

(1) De spanningsboog bespreken bij 'De zwaan')

2) Literatuurtheorie H3 Basiselementen met opdrachten

3vf: Inleveren 'Het gouden ei'!

3tvM: 'Het gouden ei'  uitdelen!

 'De zwaan'

Hoe werkt de spanningsboog bij dit verhaal?

H3 Basiselementen

Elk verhaal heeft 3 basiselementen:

1) ruimte

2) verhaalfiguren (personages)

3) verhaalsituaties

Basiselement ruimte:

Ruimte bestaat uit PLAATS en TIJD.

(Ruimte) Plaats

Er is altijd een plaats van handeling, m.a.w. het verhaal speelt zich ergens af.

Ruimte kan ook figuurlijk zijn en dan moet je denken aan de sfeer, het weer of omgeving.

Soms is er sprake van 'belangenruimte', d.w.z. dat het gevoel van de hoofdpersoon overeenkomt met de ruimte. (Als hij/zij angstig is, onweert het bijvoorbeeld of dan is de hoofdpersoon alleen in een donkere griezelige straat).

We lezen het fragment van Louis Paul Boon op blz. 13-14 van het theorieboekje.

Is hier sprake van 'belangenruimte'? Leg uit!

Tijd

De schrijver kan de tijd in het verhaal manipuleren om de spanning op te bouwen of vast te houden en heeft hiervoor een aantal mogelijkheden.

1) aanpassen van verhaalopening en slot

2) chronologisch of niet-chronologisch tijdsverloop

3) het gebruik van tijdversnellingen en -vertragingen.

Verhaalopening en slot

• Opening-in-de-handeling:  de schrijver begint middenin een situatie
• Informatieve opening: de schrijver introduceert eerst de personages en beschrijft de plaats van handeling.
• Het verhaal kan een open of gesloten einde hebben. Bij een open einde zijn er nog zaken niet  beantwoord.

chronologisch/niet-chronologisch

Als het verhaal zich in een normale volgorde van tijd afspeelt, dan is het een chronologisch verhaal. Als dit niet zo is, dan is het verhaal niet-chronologisch. De schrijver kan bijv. beginnen met het heden en dan gaan vertellen wat er de jaren daarvoor is gebeurd.

Daarnaast  kan een schrijver flash-backs en flash-forwards gebruiken.

Tijdversnellingen en -vertragingen

De tijd waarin het verhaal zich afspeelt (de vertelde tijd) komt vaak niet overeen met de tijd die het duurt om het verhaal te lezen (de verteltijd)

Een schrijver gebruikt vaak tijdversnellingen door een langere tijd samen te vatten in een paar woorden. 'Een paar weken later stond zij op de..'.

De schrijver kan ook een tijdvertraging toepassen door iets wat in een flits gebeurt uitvoerig te beschrijven.

We lezen het fragment uit 'De aanslag'.

1) Met welke opening begint dit verhaal?

2) Past de schrijver tijdvertraging toe?

3) Hoe zit het met verteltijd en vertelde tijd?

Verhaalfiguren

De hoofdpersonen in een roman zijn over het algemeen 'round characters'. Zij ontwikkelen zich en je leest over hun karaktereigenschappen.

Andere personages zijn vaak 'flat characters'. Zij blijven het hele verhaal hetzelfde en ontwikkelen zich niet.

Als lezer kun je een personage leren kennen door een directe persoonsbeschrijving waarbij de schrijver je van alles vertelt over dit personage.  De schrijver kan je ook aan de hand van een indirecte persoonsbeschrijving dingen vertellen over de personages. Dat wil zeggen aan de hand van situaties. uitspraken en gedachtes.

Basiselement 3: de verhaalsituaties

Dit is de verzaming situaties of scènes die met elkaar verband houden.

Opdracht

We lezen nu het verhaal 'Homo' van Kees van Kooten. 

Leg uit of er bij de ik-persoon en bij Bert sprake is van een directe of indirecte persoonsbeschrijving. Geef ook aan wat jij vindt van de ik-persoon. 

Huiswerk

Lezen en bestuderen: theorie van H3 en H4 (Basiselementen en vertelwijze)!