4.1 De opstand in Europees perspectief B

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

De Tijd van ontdekkers en hervormers / Regenten en Vorsten

De opstand in Europees perspectief

Terugblik

De Vrede van Westfalen van 1648 maakte een eind aan de Dertigjarige Oorlog.

Wat betekende deze vrede voor:

- het Duitse Rijk;

- de Duitse vorsten;

- Duitse gelovigen

Terugblik

- Het Duitse Rijk bleef een lappendeken van kleine staatjes.

- De Duitse vorsten behielden hun machtspositie ten opzichte van de Duitse keizer.

- Duitse gelovigen moesten het geloof van hun vorst volgen. Wie dat niet wilde, moest verhuizen.

Terugblik

Strijd om geloof en centralisatie

Frankrijk

• In het begin van de 16e eeuw steeds meer Calvinisten in het zuiden en westen
• De vorst onderdrukte dat toen niet
• Franse adel was verdeeld in katholieken en hugenoten
• In de 16e eeuw ontstond de Parijse bloedbruiloft  (Veel hugenoten in de stad)
• 7 dagen lang werden hugenoten gelyncht

Terugblik

Strijd om geloof en centralisatie

Frankrijk

• Dit verspreidde naar andere steden in Frankrijk (30.000 doden)
  
• De paus liet een triomfpenning slaan en liet een lofzang zingen
  
• Een burgeroorlog van bijna 30 jaar volgde het Edict van Nantes (1598) > Gewetensvrijheid voor Hugenoten.

Terugblik

Strijd om geloof en centralisatie

Duitse rijk

• Duitse rijk versnipperd
• Keizer Karel V wilde centralisatie
• Karel V wilde in heel zijn rijk het katholieke geloof
• Keurvorsten en geestelijken wilden meer zelfstandigheid
• Dit leidde tot oorlogen
• Uiteindelijk godsdienstvrede van Augsburg (1555) > Iedere vorst kiest zijn eigen religie
• Gevolg: Decentrale structuur

Terugblik

Strijd om geloof en centralisatie

Duitse rijk

• Dertigjarige oorlog (1618)
• Katholieke Habsburgse keizers probeerden hun macht te vergroten 
• Andere katholieke en protestantse landen begonnen zich er mee te bemoeien
• Vrede van Westfalen (1648) > Keizer bleek zijn wil niet op te kunnen leggen aan de kleinere staten
• Onderdanen moesten het geloof van vorst aannemen of verhuizen 

Lesdoelen

Na het bestuderen van de paragraaf kun je: 

• uitleggen wat de oorzaken zijn van de Nederlandse Opstand;
  
• uitleggen hoe deze opstand leidde tot het ontstaan van een zelfstandige republiek in de Noordelijke Nederlanden.

Verhaal van Nederland

Geuzen en Papen

De Nederlanden in opstand

Oorzaken voor de opstand:

• Nederlanden behoorden tot het Habsburgse rijk. 
• Karel V en Filips II wilden centraliseren
• Lokale adel werden voor bestuur vervangen door geschoolde ambtenaren
• Voor het heffen van belastingen waren wel de edelen nodig

De Nederlanden in opstand

Oorzaken voor de opstand:

• In Nederland kreeg vooral Calvijn veel aanhang
• Karel V en Filips II wilden af van deze 'ketters'
• Bloedplakkaten leidden tot veel verontwaardiging
• Willem van Oranje wilde gewetensvrijheid en particularisme 

Het ontstaan van een zelfstandige Republiek

• In 1566 beeldenstorm (vernieling van kerkinterieur door protestanten
• Filips II stuurde Alva, start van 80 jaar opstand (Vroeger 80 jarige oorlog)

Het ontstaan van een zelfstandige Republiek

Gevolgen van de opstand:

• Scheiding van de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden
• Noordelijke Nederlanden vormden de Unie van Utrecht (1579)
• Door het Plakkaat van Verlatinghe (1581) werden de banden met Filips II gebroken
• Geen nieuwe vorst gevonden > Calvinistische Republiek met gewetensvrijheid

Het ontstaan van een zelfstandige Republiek

Gevolgen van de opstand:

• Vrede van Münster (1648) > Definitieve vrede met Spanje

Wanneer je het vergelijkt met Frankrijk en Duitsland is dat bijzonder, in die gebieden ontstonden er geen staat zonder vorst. 

In 1566 vond de Beeldenstorm plaats. Willem van Oranje was op dat moment medeverantwoordelijk voor het bestuur in Antwerpen. Hij nam de volgende maatregelen om de orde te herstellen:

1. Hij liet enkele beeldenstormers ophangen.

2. Hij sprak met calvinisten en lutheranen af dat zij op enkele plaatsen in de stad hun godsdienst ongehinderd mochten uitoefenen.

Licht de maatregelen toe door:

• per maatregel aan te geven waardoor deze bijdroeg aan het herstellen van de orde en daarna
• uit te leggen welk godsdienstig uitgangspunt Willem van Oranje nastreefde met deze maatregelen.

1 pt.

Door enkele beeldenstormers op te laten hangen stelde Willem van Oranje een afschrikwekkend voorbeeld aan toekomstige ordeverstoorders / stelde Willem van Oranje de katholieken tevreden (waardoor meer onrust werd voorkomen)

1 pt.

Door calvinisten en lutheranen plaatsen te geven om hun godsdienst ongehinderd uit te oefenen, nam Willem van Oranje een oorzaak van de onrust / van de Beeldenstorm weg

2 pt.

Willem van Oranje zorgde met de maatregelen dat katholieken en protestanten ieder hun geloof konden uitoefenen waarmee hij zijn uitgangspunt van gelijkberechtiging voor protestanten en katholieken nastreefde

Huiswerk

Je maakt paragraaf 4.1 helemaal af.