VTHA: bloedtransfusie

• Verpleging en verzorging
• MBO
• Studiejaar 3

Bloedtransfusie

Inhoud

• Bloed en bloedproducten
  
• Indicaties toediening bloed(producten)
  
• Kruisproef
  
• Toedieningssnelheid berekenen
  
• Controles
• Instellen toedieningssnelheid
• Complicaties
• Nazorg

Vraag: waar worden bloedcellen aangemaakt? 

Antwoord: in het beenmerg 

Cijfers

Ieder jaar ontvangen zo’n 250.000 mensen in Nederland een bloedtransfusie met: 

rode bloedcellen, bloedplaatjes en/of plasma. 

Voor wie?

Het betreft onder andere slachtoffers van ongevallen,

patiënten die een (grote) operatie ondergaan en patiënten die voor kanker of (kwaadaardige) bloedziekten worden behandeld.

Bloedtransfusies worden door een arts voorgeschreven. 

Wat is de functie van erytrocyten?

Wat is een tekort aan hemoglobine en ijzer? 

Wat is de functie van de witte bloedcellen? 

Wat is de functie van bloedplaatjes? 

Zuurstof vervoeren m.b.v. hemoglobine

Bloedarmoede

Functie in de afweer tegen lichaamsvreemde stoffen

Zorgen ervoor dat het bloed stolt

Erytrocyten: De rode bloedcellen zorgen voor 99% van de zuurstoftoevoer in het lichaam.

Hemoglobine en ijzer: IJzer is belangrijk voor de vorming van hemoglobine, een onderdeel van rode bloedcellen. Rode bloedcellen vervoeren zuurstof door ons lichaam. IJzer is verder nodig om in onze cellen energie te produceren en ijzer draagt bij aan een normale werking van het afweersysteem.

Witte bloedcellen: Witte bloedcellen - ook wel leukocyten genoemd - zitten veel in je bloed en lymfeweefsel, maar zijn ook in de rest van het lichaam aanwezig. Ze beschermen je lichaam tegen lichaamsvreemde, schadelijke stoffen zoals virussen, bacteriën, schimmels, parasieten en gisten. Daarnaast helpen ze bij het opruimen van afgestorven cellen in het lichaam.

Bloedplaatjes: Stolling van het bloed en helpen bij bescherming luchtwegen

Bloedproducten en redenen voor toediening

Rode bloedcellen (erytrocyten)

• Bij veel bloedverlies
• Bij patiënten die onvoldoende rode bloedcellen aanmaken

Bloedplasma (plasma)

• Bij patiënten met brandwonden
• Bij zeer groot bloedverlies

Bloedplaatjes (trombocyten)

• Bij een kwaadaardige bloedziekte (bijv. leukemie)

Donorbloed wordt vrijwel nooit direct gebruikt voor bloedtransfusie. Vaak hebben zorgvragers maar een bepaald bestanddeel nodig. 

Centrifugeren: 

- Bloedplasma (bovenin, is het lichtst)

- Bloedplaatjes en witte bloedcellen in het midden

- Rode bloedcellen (onderin, het zwaarst)

Rode bloedcellen:

• Bloedverlies: na ongeluk of grote operatie
• Onvoldoende rode bloedcellen: een beenmergafwijking

Bloedplaatjes: bij behandeling met chemo wordt beenmerg gedood. Dit zorgt juist voor de aanmaak van bloedplaatjes. Gevolg: ernstig tekort hieraan. 

Is het veilig?

• De kans op schadelijke gevolgen van een bloedtransfusie is    klein maar niet geheel uitgesloten.
• Om bloedtransfusies zo veilig mogelijk te maken, worden er    maatregelen genomen.

Maatregelen

• alleen gezonde mensen kunnen bloeddonor worden;
  
• donors geven hun bloed vrijwillig en onbetaald;
  
• al het donorbloed wordt onder andere getest op:
  

        - een aantal geelzuchtvirussen (hepatitis B, C en E);

        - syfilis (SOA);

        - HIV, het virus dat aids kan veroorzaken;

Maatregelen

• bloedplaatjes worden gecontroleerd op de aanwezigheid     van bacteriën.
• bloed van patiënt wordt voorafgaand aan een   bloedtransfusie gecontroleerd op de aanwezigheid van   afweerstoffen.
• de afweerstoffen kunnen reageren met het donorbloed.

Juiste match

• Het is belangrijk dat het bloed dat iemand toegediend krijgt    bij hem of haar ‘past’. 
• Daarom wordt er bloed bij de patiënt afgenomen om de              bloedgroep en rhesusfactor vast te stellen.

Juiste match

• Ook onderzoeken ze of er afweerstoffen tegen bloedcellen     in het bloed aanwezig zijn. 
• Deze stoffen kunnen gevormd zijn na een zwangerschap of   vroegere bloedtransfusie. 
• Als dat het geval is, kan het langer duren voor er ‘passend’   bloed voor de patiënt wordt gevonden.

Welke bloedgroepen kan je onderscheiden?

Bloedgroepen

Je hebt 4 verschillende bloedgroepen:

• Bloedgroep A
  
• Bloedgroep B
  
• Bloedgroep AB
  
• Bloedgroep O
  

Kruisproef

Laboratoriumtest: 

• Om te zien of de ontvanger afweerstoffen heeft tegen bloed van de donor, doen we een kruisproef. 
• Hierbij brengen we in het laboratorium bloed van de donor en de ontvanger bij elkaar. 
• Positieve kruisproef: geen bloedtransfusie

Kruisproef: past bloed ontvanger bij het donorbloed door te kijken of er klontering van het bloed plaatsvindt als het bloed wordt samengebracht. Zo ja, dan is de kruisproef positief. Dat wil zeggen dat het donorbloed niet geschikt is. 

Toedieningswijzen

• Perifeer infuus
• Centraal veneuze katheter
• Perifeer ingebrachte centrale katheter (PICC)
• Port à cath

Een centraal veneuze katheter (CVK) is een dun slangetje dat via de huid wordt ingebracht in één van de grote bloedvaten in de hals of onder het sleutelbeen.

PICC: Onder plaatselijke verdoving wordt een dun, flexibel infuusslangetje in het bloedvat van de bovenarm ingebracht. Het uiteinde van de PICC-lijn ligt tot vlakbij het hart. Via deze lijn worden medicatie, bloed en bloedproducten gegeven en er kan ook, zonder u te prikken, bloed door worden afgenomen. 

Een Port-A-Cath, afgekort een PAC, is een klein kastje van metaal. Dit kastje komt onder de huid in het vetweefsel van uw borstkas te liggen, bij voorkeur onder het rechtersleutelbeen waar het maanden kan blijven zitten. Een interventieradioloog plaatst de PAC onder plaatselijke verdoving.

Hoeveel druppels bevat 1 ml bloed?

Toedieningssnelheid

• Met behulp van pomp: snelheid   bereken hoeveel ml/uur
• Zonder pomp: druppelsnelheid     per minuut berekenen  
• Formule > 1ml = 16 druppels 

 

  

Formule: totaal aantal druppels =

                  totaal aantal minuten

                  aantal ml x 16

                  uren x 60 

Inloopsnelheid

• De inloopsnelheid is afhankelijk van de conditie van de patiënt.
• De gangbare toediensnelheid bij een stabiele patiënt is:
  

       erytrocyten: 300 ml in 1-2 uur

       trombocyten: 300 ml in 15-30 minuten (zo snel mogelijk)

       plasma: ongeveer 300 ml in 15-30 minuten

Welke controles voer je uit voor, tijdens en na een bloedtransfusie?

1. bloeddruk
2. temperatuur
3. pols
4. alle drie

Controle vitale functies

Je controleert de vitale parameters van de cliënt:

• temperatuur
  
• pols
  
• bloeddruk
  
• algemene conditie van de cliënt.

De vitale parameters controleer je om een (transfusie)reactie op tijd vast te stellen!

Wanneer meten?

vóór transfusie

5-10 minuten na de start van de transfusie

bij een transfusiereactie

bij afkoppelen van de transfusie

na de transfusie

Opdracht

Controleer een bloedproduct op basis van de criteria

Controles voor toediening

• Kruisproef  gedaan?
• Dubbele controle: controleer bloedproduct    met het transfusieformulier en de     opdracht  arts.
• Je kijkt naar het product,  hoeveelheid, en     de toedieningssnelheid.

• Bij ophalen bloed bij het laboratorium 
• Voor aanhangen bij de patiënt controleer je de gegevens nogmaals met een collega. Je controleert pols, bloeddruk en temperatuur om transfusiereacties te observeren.

Controles bloedproduct

• Naam en geboortedatum
  
• Bloedgroep
  
• Kruisproef (moet negatief zijn)
  
• Conditie zak
  
• Administratieve gegevens zorgvrager
  
• Productnummer bloedproduct
  
• Vervaldatum bloedproduct
  

Transfusie en controles

• Zak met bloedproduct voorzichtig aanprikken (zak neerleggen en spike met een draaiende beweging insteken)
  
• Systeem vullen met bloed
  
• Druppelsnelheid instellen
  
• Controle pols, bloeddruk en temperatuur 5-15 minuten na de start

Nazorg

• Infuusslang naspoelen 
• Infuusslang direct vervangen of     binnen 24 uur na beëindiging   transfusie
  
• Transfusiezak 24 uur bewaren

Druppelsnelheid: eerste 10 minuten: niet meer dan 20 ml van het bloedproduct toedienen.

Transfusie reactie

• Soms kunnen cliënten allergisch (overgevoelig) reageren op eiwitten die   in het toe te dienen bloed aanwezig zijn. Dit heet een transfusiereactie.
• Transfusiereacties kunnen acuut (binnen enkele minuten) tot enkele     dagen na een transfusie voorkomen. 
• De vorming van afweerstoffen tegen het bloedproduct van de donor kan     na meerdere transfusies voorkomen en een allergische reactie   veroorzaken.

1. Andere bestanddelen dan enkel waarvoor de transfusie wordt toegediend
2. Lichaam maakt antistoffen tegen bloedcellen die het lichaam niet herkent 
3. Reactie op de speciale vloeistoffen en op afbraakproducten van het bloed
4. Bij een teveel aan ijzer kunnen organen beschadigd raken

Bijwerkingen

• koorts, soms met koude rillingen
  
• kortademigheid
  
• lage bloeddruk
  
• benauwdheid
  
• anafylactische shock
  

Wat is een reden om een bloedtransfusie te staken?

1. Koude rilling
2. Temperatuursteiging > 2 graden
3. Tachycardie
4. Alle antwoorden zijn goed

Hoe te handelen?

• De transfusie moet bij ernstige klachten meteen stoppen. 
• Bel een arts voor overleg en vervolgacties!
• Koppel het bloedproduct af en sluit een schoon     infuussysteem met NaCl 0,9% aan. 

Huiswerk

Lezen:

protocol toedienen bloedproducten

patiëntenfolder bloedtransfusie volwassenen

patiëntenfolder bloedtransfusie bij kinderen