Flexles 5.4

5.4 Het ontstaan van staten

Leerdoelen

• Je kunt de belangrijkste gevolgen noemen van de opkomst van de geldeconomie voor het bestuur.
  
• Je kunt uitleggen waarom de paus en vorsten in de late middeleeuwen een conflict hadden met elkaar.
  
• Je kunt beschrijven hoe vorsten probeerden centraal bestuur in te voeren.
  

Je kunt de belangrijkste gevolgen noemen van de opkomst van de geldeconomie voor het bestuur.

Vorsten, ambtenaren en huurlegrs

• In de late Middeleeuwen --> geldeconomie. 
• Voordeel voor vorst: Door belasting profiteren van de rijkdom steden + boeren betalen pacht in geld --> zo had vorst steeds meer geld.
• Nadeel voor vorst: ze hadden weinig te zeggen in de steden, 

Vorsten, ambtenaren en huurlegrs

• Geldeconomie had 2 gevolgen voor het bestuur (de vorst):
• 1. Met het geld kon de vorst ambtenaren in dienst nemen. Ze kregen een salaris en waren daardoor trouw aan de vorst. Dit werkte beter dan de leenmannen --> Leenmannen hadden stukje land waar ze de baas waren, hierdoor machtiger en minder trouw aan vorst. 

Vorsten, ambtenaren en huurlegers

• 2. Oorlog voeren met behulp van huurleger 
• Huurleger = Leger van soldaten die een vorst of edelman kan inhuren 
• Voor de oorlogvoering hadden koniningen hun eigenwijze leenmannen dus niet meer nodig. 

Vorsten, ambtenaren en huurlegrs

Door dit alles bij elkaar nam de macht van de adel af, terwijl die van de vorst groter werd.

Je kunt uitleggen waarom de paus en vorsten in de late middeleeuwen een conflict hadden met elkaar.

Ruzie tussen paus en vorst

• Paus = leider katholieke kerk
• Vorst = leider van een land 

• Vorst had eerder al geprobeerd om zelf meer macht te krijgen en macht weg te nemen bij de leenmannen. Hoe?
• Bisschoppen aanwijzen/benoemen als leenman. Bischop mocht geen kinderen krijgen --> dus geen opvolger --> land terug naar vorst

Ruzie tussen paus en vorst

• Paus vond het niet oke dat de vorst bischoppen kon benoemen. 
• Dat zou alleen de leider van de kerk mogen doen, volgens de paus. 
• In de 11e eeuw (1000 - 1100) leidde dit tot een grote ruzie tussen de paus en vorsten

Ruzie tussen paus en vorst

• Ruzie in 1122 opgelost. 
• Nieuwe afspraken:
• Alleen de paus mag bisschoppen benoemen
• Scheiding tussen besturen land en besturen kerk
• Paus mocht zich alleen met besturen kerk bemoeien.

• Toch bleven in de middeleeuwen geloofszaken en bestuur nog vaak door elkaar lopen.

Je kunt beschrijven hoe vorsten probeerden centraal bestuur in te voeren.

4 veranderingen in de late middeleeuwen

1. de steden werden belangrijker
2. de adel verloor een deel van zijn macht
3. de paus moest zich tot kerkelijke zaken beperken
4. de macht van de vorsten nam toe.

Hoe nam de macht van de vorst toe?

• Vroege middeleeuwen:
• Vorst reist rond om zaken te regelen en recht te spreken. Overal rekening houden met plaatselijke wetten 

• Late middeleeuwen:
• Gebied vanuit 1 plek besturen
• Overal dezelfde wetten & belasting 
• Dit noemen we een centraal bestuur. 

Centraal bestuur en staten

• centraal bestuur = Bestuur vanuit één plaats; overal in het land gelden dezelfde wetten en belastingen.
  
• Hierdoor ontstonden staten = Een land met duidelijke grenzen waarin overal dezelfde wetten en regels gelden.

• De overgang van het leenstelsel naar een centraal bestuur duurde eeuwen en verliep soms moeilijk. 

Waarom verliep de overgang moeilijk?

• In sommige gebieden boden machtige edelen en rijke steden veel verzet tegen de invoering van een centraal bestuur. 
• Zij hielden liever vast aan hun eigen regels en voorrechten (= dingen die ze mogen doen).