5. Het lichaam in standhouden: Voeding, genotmiddelen, transport, energie en uitscheiding

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo k
• Leerjaar 4

Het lichaam in standhouden

De leerling kan

 de functie van het verteringsstelsel beschrijven:

 voedingsmiddelen worden bewerkt zodat eiwitten, koolhydraten en vetten bereikbaar

worden voor enzymen en worden verteerd; stoffen uit het verteringskanaal worden

opgenomen in het bloed

K4T4 B 4&5

De leerling kan

de delen van het verteringsstelsel noemen, in afbeeldingen aanwijzen en functie(s) en werking ervan beschrijven:

– ligging en functie(s) van:

- mond met tong, speekselklieren, tanden en kiezen

- slokdarm

- maag

- twaalfvingerige darm

- dunne darm

- dikke darm

- endeldarm met anus

– ligging en functies alvleesklier

– productie en functies van verteringssappen met verteringsenzymen in speekselklieren,

maagsapklieren, alvleesklier en dunne darm

– algemene functie verteringsenzymen

k4t4b4&5

Werking enzymen

De leerling kan

speeksel en maagzuur beschermen tegen infecties via het voedsel

– functie van darmperistaltiek

– ligging en functies lever, met name:

- afbraak van afval- en gifstoffen

- bewerking van voedingsstoffen

- opslag van glycogeen gevormd uit glucose

- omzetting van glycogeen in glucose

- productie van gal

– ligging en functie galblaas: opslag van gal

– functie gal: met name emulgeren van vetten

– afvoer van bloed met voedingsstoffen via de poortader naar de lever

– de bouw van tanden en kiezen met glazuur, tandbeen, wortel, cement, zenuw, en bloedvaten

 tegengaan tandbederf, met name de rol van:  speeksel, tandenpoetsen, fluorbehandeling

Emulgeren van vetten. 

De leerling kan. 

voedingsstoffen en hun functie(s) voor het lichaam noemen en de relatie ervan met

voedingsadviezen toelichten inclusief evenwicht tussen opname en gebruik, verbruik en

verlies van stoffen bij een constante lichaamsmassa:

– op te nemen (groepen van) stoffen: water, eiwitten, vetten, koolhydraten (zetmeel en

suikers), mineralen (zouten, met name kalkzouten en ijzerzouten) en vitamines

– groepen voedingsstoffen worden gebruikt als bouwstoffen (voor de opbouw van het

lichaam), als brandstoffen (voor het vrijmaken van energie), als beschermende stoffen

en/of als reservestoffen

– met behulp van de schijf van vijf of een voedingsmiddelentabel de

kwaliteit/voedingswaarde van verschillende maaltijden vergelijken

– invloed van vezels in het voedsel op de darmperistaltiek

K4T4B2&3

Functies van voedingsstoffen

De leerling kan:

uitleggen wat er kan gebeuren bij ondervoeding, bij overmatig gebruik van voedsel,

alcohol en medicijnen, en bij gebruik van tabak en drugs en hierbij abstracte relaties

leggen:

– overgewicht en vermagering als gevolg van over- en ondervoeding

– energieverbruik en opslag of verbruik van reservestoffen hangt eveneens af van

factoren als activiteit en omgevingstemperatuur

– grondstofwisseling

De leerling kan:

Lymfevaten, bloedvaten en delen van het hart noemen, in afbeeldingen aanwijzen en functie(s) en werking beschrijven, met inbegrip van enkele macroscopische details en problemen met de bloedsomloop:

– ligging en functies van lymfevaten, functie van kleppen  (K4T6B6)

– aan- en afvoer van stoffen en warmte door bloed 

– van slagaders, aders en haarvaten: functies; onderscheid naar ligging, bloeddruk, (K4T6Bb4)

bouw van de wand, aan- of afwezigheid van kleppen en samenstelling van het bloed in deze vaten

– naamgeving van aders en slagaders naar of bij bepaalde delen van het lichaam met

daarnaast de aorta, poortader, holle aders, kransslagaders en kransaders (K4T6Bb4)

– grote en kleine bloedsomloop (K4T6B2)

– de bouw, ligging, functie en werking van het hart met kamers, boezems, hartkleppen en halvemaanvormige (hart)kleppen

– dikte van de wanden van de kamers in relatie tot hun functie

– dikte van de wanden van boezems ten opzichte van de wanden van kamers in relatie tot hun functie

– principe van verandering van druk in de kamers en slagaders tijdens de hartwerking (K4T6B3)

– veel voorkomende oorzaken van hartinfarct en hartritmestoornissen, met name: stress overgewicht roken te grote inspanning

- erfelijke aanleg en gevolgen van een te hoge en een te lage bloeddruk.  (K4T6B5)

Lympe stelsel

De leerling kan:

van bloed, lymfe en weefselvloeistof van de mens de samenstellende delen noemen en de

functie van de delen beschrijven:

– vorm, functies en voorkomen van bloedplasma met onder andere: zuurstof,

koolstofdioxide, water, voedingsstoffen en eiwitten zoals antistoffen en hormonen

– vorm, functies en plaats van vorming van rode bloedcellen (met hemoglobine), witte

bloedcellen en bloedplaatjes

– transport van stoffen tussen bloed, weefselvloeistof en cellen

– weefselvloeistof stroomt als lymfe in de lymfevaten

(K4T6B1 &6)

De leerling kan:

delen van het ademhalingsstelsel noemen, in afbeeldingen aanwijzen en functie(s) en

werking beschrijven:

– naam, ligging, bouw, werking en functie van delen van het ademhalingsstelsel, met

name:

- mondholte, neusholte en keelholte (met huig en strotklepje)

- luchtpijp met kraakbeenringen, slijmvlies met trilharen

- bronchiën

- longblaasjes  (K4T5B1)

– verschillen tussen borst- en buikademhaling/ventilatiebewegingen door veranderingen

van borstkas, middenrifspieren, buikspieren en tussenribspieren

– functie van hoesten

– voordelen van ademhalen via de neus in vergelijking met ademhalen via de mond (K4T5B2)

– kwaliteit van ingeademde lucht i.v.m. astma, bronchitis, longemfyseem en hooikoorts  (K4T5B3)

Longblaasjes

De leerling kan:

 lever en nieren met urineleiders, urineblaas en urinebuis noemen, in afbeeldingen

aanwijzen en de functie ervan noemen, de bouw en werking van de nier beschrijven en

beschrijven dat omzetting van afvalstoffen en niet-bruikbare stoffen in de lever plaatsvindt

en dat deze daarna uitgescheiden worden:

– wisselende gehaltes aan water en afvalstoffen (zoals ureum) in urine

– nierschors, niermerg, nierbekken

K4T7B 2&3

Is dit bloedvat een ader of een slagader? En hoort het bij de grote of de kleine bloedomloop?

1. Het is een ader van de grote bloedsomloop.
2. Het is een ader van de kleine bloesomloop.
3. Het is een slagader van de grote bloedomloop
4. Het is een slagader van de kleine bloedsomloop.

Jenny heeft ernstig overgewicht, om in aanmerking te komen voor een maagverkleining moet ze eerst proberen zelf af te vallen. Ze volgt daarom een streng vermageringsdieet. Wat kan ze nog meer proberen?

Met letter P is het deel aangegeven waarmee het voedsel het verteringskanaal in komt. Hoe heet het gedeelte dat met P is aangegeven.

Noteer de namen van de onderdelen van de kies waar de tandarts een gaatje in heeft geboord.