3.2 - Genen

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo b, k
• Leerjaar 3

Welkom!

Zit je op je eigen plek?

WC-check? Gaan voor de les begint

Ligt je boek, schrift en pen/potlood op tafel?

Pak ook je chromebook er bij!

Dan kan je kletsen tot de les begint

Thema 3 - Erfelijkheid en evolutie

Thema 3 - Erfelijkheid en evolutie

3.1 - Genotype en fenotype

3.2 - Genen

3.3 - Kruisingen

3.4 - Stambomen

3.5 - Variatie in genotypen

3.6 - Evolutie

3.7 - DNA technieken

Doelen van de vorige paragraaf

Je kunt omschrijven wat genotype en fenotype is

Je kan omschrijven wat een gen is

Je kunt omschrijven hoe organismen informatie over erfelijke eigenschappen overdragen aan hun nakomelingen via chromosomen

Thema 3 - Erfelijkheid en evolutie

3.2 - Genen

Doelen van deze paragraaf

Je kunt omschrijven wat homozygoot en heterozygoot betekent

Je kunt het verschil tussen dominant en recessief uitleggen

Je kunt uitleggen wat een intermediair fenotype is

Genotype

De erfelijke informatie

Staat in je DNA

46 chromosomen; 23 paren

Genotype

Twee 'gelijke' chromosomen kunnen:

- Dezelfde informatie hebben (beide blauwe oogkleur)

- Verschillende informatie hebben (blauwe oogkleur en bruine oogkleur)

Eén van de twee is dan zichtbaar in het fenotype: dominante allel

Degene die 'zwakker' is, noemen we recessief

Eigenschappen doorgeven

Een voorbeeldfamilie

Dit is een versimpelde weergave, want in het echt heb je natuurlijk veel meer haarkleuren dan donker en rood.

De informatie over haarkleur vindt je op een chromosoom. We nemen als voorbeeld het 10e paar

Op deze chromosomen 

ligt het gen 

voor haarkleur

gen voor haarkleur: Allel voor donker haar

gen voor haarkleur: Allel voor rood haar

Wat is het genotype van vader?  donker / rood

Wat is het fenotype van vader?   donker haar

Welke van de twee genen is dominant?    donker

Welke van de twee genen is recessief?     rood

donker haar

rood haar

allel voor rood haar

allel voor 

rood haar

Wat is het genotype van Sander?

Wat is het fenotype van Sander?

Wanneer komt een recessief gen tot uiting in het fenotype?

rood haar

rood haar

Wat is het genotype van Sander?  rood / rood

Wat is het fenotype van Sander?   rood haar

Wanneer komt een recessief gen tot uiting in het fenotype?

Alleen als er GEEN dominant gen aanwezig is

rood haar

rood haar

Sander heeft twee genen die hetzelfde zijn: rood/rood.

Dit noemen we:

HOMOZYGOOT

('homo' betekent 'hetzelfde')

gen: rood haar

gen:

rood haar

Vader heeft twee genen die verschillend zijn: donker/rood.

Dit noemen we:

HETEROZYGOOT

('hetero' betekent 'anders')

gen: donker haar

gen:

rood haar

va

                      vader                           moeder                     Sander                        zus

genotype   donker/rood             donker/rood             rood/rood              donker/donker

fenotype    donker                       donker                       rood                       donker

                       heterozygoot           heterozygoot           homozygoot        homozygoot

                                                                                                rood                        donker

Een eenvoudigere schrijfmethode voor het genotype

dominante allel: hoofdletter

recessieve allel: kleine letter

Gebruik altijd de A of B

(Bijv: een grote C lijkt te veel op een kleine c)

Hoofdletter altijd vooraan!

va

                      vader                           moeder                     Sander                        zus

genotype   Aa                                Aa                               aa                            AA

fenotype    donker                       donker                       rood                       donker

                       heterozygoot           heterozygoot           homozygoot        homozygoot

                                                                                                rood                        donker

Intermediair fenotype

Soms zijn twee allelen even sterk

Ze zijn beide zichtbaar in het fenotype

Dit noemen we intermediair fenotype

Intermediair fenotype

Vragen?

Aan het werk

Maken:

3.2, opdracht 1 tot en met 7 (blz 177 - 180)