Taalverzorging C samenstellingen

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

Taalverzorging C samenstellingen

Programma

-Huiswerk controleren + nakijken	10 min
-Herhalen werkwoordspelling	5 min
-Samenstellingen	15 min
-Oefenen	45 min

Leerdoelen

Wat behandelen we vandaag?

• Je weet hoe je een samenstelling schrijft;
• Je kan correcte samenstellingen maken en foute samenstellingen verbeteren;
• Je kan bijzonderheden uitleggen in de schrijfwijze van samenstellingen;
• Je kan zelf nieuwe voorbeelden van juiste of onjuiste samenstellingen vinden en bedenken. 

Huiswerk controleren + nakijken

Open je schrift. 

Ga naar Google Classroom. 

In de map "Nederlands h3u" vind je een kopje met "Antwoorden". 

Daarin staan de antwoorden van Taalverzorging meervoudsvorming.

Kijk je gemaakte opdrachten na.  

Waarvoor gebruik je 't ex-kofschip ook alweer?

Waar wil je tijd aan besteden: spelling in de tegenwoordige tijd, spelling in de verleden tijd, spelling van voltooide deelwoorden, spelling van onvoltooide deelwoorden, spelling van Engelse werkwoorden?

Werkwoordspelling tegenwoordige tijd

Soms kan er meer veranderen in de spelling van de persoonsvorm. 

-Ik -Jij achter persoonsvorm	Hele werkwoord -en.	Ik fiets het liefst samen. Fiets jij altijd alleen?
-Jij voor de persoonsvorm -Hij/zij/het	Hele werkwoord -en +t.	Zij fietst altijd met haar broer. Jij wordt nooit moe van fietsen.
-Wij/jullie/zij	Hele werkwoord.	Jullie fietsen te snel. Wij worden niet snel moe.

Korte klank met twee dezelfde medeklinkers --> een verdwijnt.	Pakken - ik pak - jij pakt Bestellen - ik bestel - jij bestelt
Als een werkwoord -en eindigt op één medeklinker, dan verdubbelt de klinker zodat de klank lang blijft.	Raken - ik raak - jij raakt Bespelen - ik bespeel - jij bespeelt
Z verandert in s, v verandert in f.	Kiezen - ik kies - jij kiest Proeven - ik proef - jij proeft

Werkwoordspelling verleden tijd

Zwakke werkwoorden

Ik/jij/hij/zij/het	Hele werkwoord -en + te/de	Ik fietste langzaam. Het regende de hele dag.
Wij/jullie/zij	Hele werkwoord - en + ten/den	We lachten ons kapot. Ze belandden in het water.

Sterke werkwoorden

Veranderen van klank

o --> ie

ij --> ee

i --> o

e --> a

lopen --> liep

schrijven --> schreef

beginnen --> begon

lezen --> las

Voltooid deelwoord

Handeling is gebeurd of gedaan. Vaak gepaard met hebben, zijn of worden. 

Schrijf zo kort en eenvoudig mogelijk.	Ik had nog nooit zo ver gelopen.
Maak langer om te horen of je een -t of -d schrijft.	Vannacht zijn er twee bomen omgewaaid . Het dak heeft gelekt.
Gebruik de regel van 't ex-kofschip.	Zie hierboven.
Geen extra voorvoegsel.	Je had me toch niet geloofd.
Scheidbare werkwoorden.	Moet werkwoordspelling worden afgeschaft?
Soms ge- .ervoor bij samengestelde werkwoorden die niet scheidbaar zijn.	Op dat terrein heb ik gehandbald .
Trema bij klinkerbotsing.	Die opmerking heeft hem nogal geërgerd .

Onvoltooid deelwoord

Handeling is nog bezig. Te herkennen aan -nde.

Hele werkwoord +d.	Fluitend won ze de wedstrijd. Uit het niets opdoemend kwam de boot recht op ons af.
Soms hele werkwoord +de.	Leraar zijnde wil je het goede voorbeeld geven. Al pratende vergaten ze de tijd.

Engelse werkwoorden

Noem samenstellingen waarin je het koppelteken gebruikt.

Samenstellingen

Aaneenschrijven	Spaties	Tussen-s
Samengestelde woorden met één klemtoon. Feestbeest, limonadeglazen.	In een eigen naam. Anne Frankhuis. Dode Zeezout.	Als je een extra s hoort. Koningsdag, buitenshuis.
Meerdere woordsoorten mogelijk. Lichtgeel, derdewereldlanden.	Soms afhankelijk van de betekenis. Uitzicht en uit zicht. Meedoen en mee doen.	Soms begint het rechterdeel met een s waardoor je de tussen-s niet hoort. Vervang. Dorpsstraat, levensstijl.
Afgeleid van een werkwoord. lesgegeven, kampeeruitrusting.
Bijwoorden. Hierheen, daarvandaan.
Engelse leenwoorden. Flatscreen, feelgoodmovie.
Eigennaam. TikTokdansje.

Samenstellingen

Tussen-en	Tussen-e	Tussen-er
Als het linkerdeel van de samenstelling een zelfstandig naamwoord is met een meervoud op -en. Boekenweek, krantenbezorger, sterrenstelsel.	Als het linkerdeel van de samenstelling: - meervoud heeft op -s. Lentekriebels. - meervoud heeft op -s en -en. Keuzestress. - geen meervoud. P lattegrond. - uniek is. Zonneschijn. - een bijvoeglijk naamwoord verstrekt. Apetrots, pikkedonker.	Bij woorden in het meervoud eindigen op -eren. Eierdop, kinderfiets.

Koppelteken

Als klinkers botsen.	zee-eend, auto-onderdelen, lente-ui.
Bij gelijkwaardige combinaties, zoals bij combinaties van titels en beroepen.	chef-kok, rood-wit-blauwe vlag, kaas-uienpizza.
Tussen alle woorden van een vaste woordgroep.	een-op-een, kant-en-klaarmaaltijd.
Bij aardrijkskundige namen en samenstellingen die daarvan afgeleid zijn.	West-Terschelling, Nieuw-Zeelander.
Na afkortingen, letters, cijfers en speciale tekens.	PvdA-leden, L-vormig, 65-plusser. MAAR havoklas en pincode.
Na voorvoegsels: adjunct, aspirant, assistent, bijna, collega, ex, interim, kandidaat, leerling, meester, niet, non, oud, sint, substituut.	Meester-metselaar, kandidaat-astronauten, Sint-Janskathedraal.
Volgende deel begint met hoofdletter.	Oud-Hollands, Pro-Frans, Anti-AliExpress.
Anderstalige woorden die normaal los geschreven worden.	Déjà-vugevoel, out-of-the-boxdenken.

Toepassing

Zo'n tekst (over schrijven) vonden ze maar saai. 

Wil je mij die (twee literflessen) aangeven?

Ik ben eerlijk gezegd gek op (boter kaas en eieren). 

Welke verschillende betekenissen hebben deze zinnen?

Oefeningen

Wie?	Zelfstandig.
Wat?	HAVO: Taalverzorging C samenstellingen, opdracht 3, 4, 5, 6 en 8. VWO: Taalverzorging C samenstellingen, opdracht 3, 4, 5, 6 en 8.
Hoe?	HAVO: Oefenboek blz 132-133. VWO Oefenboek blz 140-141. Handboek blz 184-186.
Hulp?	Docent.
Tijd?	Tot 11:10.
Uitkomst?	Je beheerst de leerdoelen.
Klaar?	-Huiswerk gisteren, Zie LessonUp/Magister/Studiewijzer. -Huiswerk volgende week, Zie LessonUp/Magister/Studiewijzer.

Welke leerdoelen beheers je nu?

Deze leerdoelen beheers ik nu al

Deze leerdoelen beheers ik nog niet. Dus ga ik hier nog mee verder oefenen/lezen. Anders vraag ik hulp aan de docent.

Je weet hoe je een samenstelling schrijft.

Je kan correcte samenstellingen maken en foute samenstellingen verbeteren.

Je kan bijzonderheden uitleggen in de schrijfwijze van samenstellingen.

Je kan zelf nieuwe voorbeelden van juiste of onjuiste samenstellingen vinden en bedenken.