7.1 Nieuwe ideeën over samenleven

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

7.1: Nieuwe ideeën over samenleven

• Kenmerkende aspecten:
• Rationeel optimisme en 'verlicht denken' dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.
• Voortbestaan van 'ancien régime' met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse, verlichte wijze vorm geven (verlicht absolutisme)
• De democratische revoluties in westerse landen als gevolg van discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap
• Uitbouw van de Europese overheersing, met name in de vorm van plantagekoloniën en de daarmee verbonden trans-Atlantische slavenhandel, en de opkomst van het abolitionisme
  

Van Absolutisme naar de Verlichting

1650-1789

Verlichting komt voort uit de wetenschappelijke revolutie

Verlichte filosofen

• Moderne ideeën kwamen voort uit de wetenschappelijke revolutie
• gebruik ratio belangrijk:
• doordat de wetenschappelijke ontdekkingen zo indrukwekkend waren >
• ook nadenken over een betere maatschappij >
• Allerlei vragen worden gesteld, o.a:

• - waarom hebben koningen zoveel macht?
• - waarom is er zoveel ongeljkheid?
• - waarom bepaalt de kerk zoveel?
• Mensen hebben altijd natuurlijke rechten: vrijheid van meningsuiting / gelijkheid

Voltaire (Francois-Marie Arouet)

1694 - 1778

• 'Ik zeg wat ik denk'
• Voor: constitutionele monarchie =
• een land met een grondwet (rechten/plichten) en
• een koning
• De staat garandeert welvaart in een land en
• (godsdienst-) vrijheid
• Tegen: vooroordelen en onwetendheid >
• Alleen mensen met een goed opleiding kunnen het land besturen

John Locke (1632-1704): 

• iedereen is bij geboorte gelijk
• Mens heeft natuurrechten:
• recht op bezit en bescherming >
• regering moet hiervoor garant staan in een: 
• 'sociaal contract', maar: 
  
• volk heeft 'recht op verzet' =
• als een koning op een slechte manier regeert >
• dan mag het volk hem afzetten (!!!)
• vergelijk: 'Droit divin'

Rousseau (1712-1778): 

• Volk heeft de hoogste macht:
  
• de regering is de uitvoerder van de gezamenlijke wil van de burgers 
  
• Afspraken volk-bestuur vastgelegd in een:
• Sociaal contract
• de minderheid moet zich neerleggen bij:
• de wil van de meerderheid

Montesquieu: Trias Politica

0

Log in op Lessonup en beargumenteer de volgende stelling:

Stelling: de 'trias politica' is in Nederland geheel overgenomen

Verspreiding van de idealen van de Verlichting:

• 'salons' en koffiehuizen
• 'encyclopédie'
• briefwisselingen en boeken 
• Natuurkundige genootschappen
• 'Maatschappij tot het Nut van iedereen' (NL)
• Tijdschriften

0

Verlicht absolutisme:

I. Frederik II de Grote van Pruisen

• poging van vorsten om:
• aan het absolutisme vast te houden en:
• verlicht denken op te nemen in hun beleid.
• o.a. Frederik II de Grote van Pruisen (1712/1740 - 1786):
• - 'droit divin verworpen'
• - 'eerste dienaar van de staat'
• - bindend sociaal contract (= volk kon hem niet afzetten)
• - Voltaire mocht aan het hof werken / wonen
• - afschaffen lijfstraffen
• - verbeteren onderwijs
• - introductie aardappel
• - droogleggen moerassen
• - godsdienstige verdraagzaamheid 
• 'Niets door het volk, alles voor het volk'
• Opmerking: oorlogen werden gevoerd zonder instemming volk.....

II. Catharina de Grote van Rusland

(1729/1762 - 1796)

• Duitse prinses, gehuwd met Peter III (krankzinnig)
• Voerde een grondwet in, o.a:


• - Trias Politica ingevoerd
• - Vrijheid van meningsuiting
• Veel verzet adel (beperking macht)
• Onderwijs bevorderd
• Vaccinatie tegen pokken
• Toch: lijfeigenschap bleef en geen kritiek mogelijk
• Franse Revolutie was een schok  >
• vrijheid van meningsuiting weer ingetrokken

documentaire over hoe Catharina de weg naar de troon vond.

0

Verspreiding idealen van de Verlichting, belangrijk:

• Opkomst tijdschriften (spectators)
• Koffiehuizen
• Salons
• Verenigingen zoals:
• - natuurkundige genootschappen
• - Maatschappij tot Nut van 't Algemeen
• Reacties regeringen: censuur
• weinig efeectief door:
• - briefwisselingen
• - persvrijheid in Republiek, bevorderd door: 
• grotere tolerantie en:
• afwezigheid central gezag

 Verlichting en revoluties (1650 - 1848)

• Kenmerkende aspecten:
• Rationeel optimisme en 'verlicht denken' dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.
• Voortbestaan van 'ancien régime' met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse, verlichte wijze vorm geven (verlicht absolutisme)
• De democratische revoluties in westerse landen als gevolg van discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap
• Uitbouw van de Europese overheersing, met name in de vorm van plantagekoloniën en de daarmee verbonden trans-Atlantische slavenhandel, en de opkomst van het abolitionisme