6.1 De Verlichting

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

6: Verlichting en revoluties (1650 - 1848)

• Kenmerkende aspecten:
• Rationeel optimisme en 'verlicht denken' dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.
• Voortbestaan van 'ancien régime' met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse, verlichte wijze vorm geven (verlicht absolutisme)
• De democratische revoluties in westerse landen als gevolg van discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap
• Uitbouw van de Europese overheersing, met name in de vorm van plantagekoloniën en de daarmee verbonden trans-Atlantische slavenhandel, en de opkomst van het abolitionisme
  

Van Absolutisme naar de Verlichting

1650-1789

 Wat is Verlichting?  >   "Durf te denken" (Kant, 1724-1804)

• Komt voort uit de wetenschappelijke revolutie >  2 richtingen: 
• 1. empirisme =
• kennis op grond van zintuiglijke waarneming
• 2. rationalisme = 
• kennis op grond van logisch en verstandelijk redeneren, want:
• kunnen we onze zintuigen wel vertrouwen? > tekening

6: Verlichting en revoluties (1650 - 1848)

• Kenmerkende aspecten:
• Rationeel optimisme en 'verlicht denken' dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.
• Voortbestaan van 'ancien régime' met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse, verlichte wijze vorm geven (verlicht absolutisme)
• De democratische revoluties in westerse landen als gevolg van discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap
• Uitbouw van de Europese overheersing, met name in de vorm van plantagekoloniën en de daarmee verbonden trans-Atlantische slavenhandel, en de opkomst van het abolitionisme
  

 Wat is Verlichting?  >   "Durf te denken" (Kant, 1724-1804)

• Komt voort uit de wetenschappelijke revolutie >  2 richtingen: 
• 1. empirisme =
• kennis op grond van zintuiglijke waarneming
• 2. rationalisme = 
• kennis op grond van logisch en verstandelijk redeneren
• Gevolg: het ontstaan van het 'Verlichte denken':
• allerlei zaken in de samenleving worden ter discussie gesteld o.a: geloof en bestuur

Geloof ter discussie:

• mechanistisch wereldbeeld populair
• Baruch d'Espinoza (1632 - 1677):
• zoon gevluchte Joodse ouders (Portugal)
• 'God is in alles in de natuur'
• 'bijbel is een uitvinding van de fantasie'
• nadruk op vrijheid van meningsuiting en
• democratie (Ethica)

Verlichting komt dus voort uit de wetenschappelijke revolutie: animatie

Enkele belangrijke Verlichte denkers:

John Locke                  Montesquieu                  Rousseau                    Adam Smith

John Locke (1632-1704): 

• Mens is een 'tabula rasa' =
• een onbeschreven blad > gelijkheidsideaal
• Mens heeft natuurrechten:
• recht op leven, bezit en vrijheid >
• volk vormt politieke gemeenschap
• staat macht af aan parlement/vorst 
• moet hiervoor garant staan voor rechten 
• 'sociaal contract', maar: 
  
• volk heeft 'recht op verzet'
  
•  legde basis voor 'scheiding der machten'

Montesquieu: Trias Politica

Rousseau (1712-1778): 

• radicaal Verlichte denker want:
• gericht op gehele volk ipv op bourgeoisie
• volk van oorsprong 'Sauvage noble' 
• tegen iedere vorm van gezag
• algemene wil leidend: sociaal contract >
• 'de regering uitvoerder gezamenlijke wil'
  
• permanente volkssoevereiniteit >
• directe democratie
• inspirator Franse Revolutie (Robespierre)
  


• grondlegger Romantiek:
• gevoel ipv ratio

Voltaire (Francois-Marie Arouet)

1694 - 1778

• 'Ik zeg wat ik denk'
• Bewondering voor:
• constitutionele monarchie 
• (de staat garandeert vrijheid en welvaart) en
• religieuze tolerantie
• tegen vooroordelen, orthodoxie en:
• onwetendheid > anti-democratisch
• voorstander van mensenrechten en de rede


• deïst ('God is een horlogemaker')
• inspirator van Franse Revolutionairen

Adam Smith:

nadruk op de economie

• tegenstander van mercantilisme >
  
• bepleitte: 
• - vrijhandel en marktwerking
• - weinig overheidsinvloed
• rationeel eigenbelang geeft welvaart >
• en dient daarmee algemeen belang

Verspreiding van de idealen van de Verlichting:

• 'salons' en koffiehuizen
• 'Encyclopédie'
• briefwisselingen en boeken 
• Natuurkundige genootschappen
• Tijdschriften