2.3 Celmembranen en transport 4V 2425

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Paragraaf 1 Dierenwelzijn

2.3 Celmembranen en transport 

Lesdoel

9. Je beschrijft verschillende manieren van membraantransport.

10. Je verklaart de veranderingen bij een cel in een omgeving met een afwijkende osmotische waarde.

11. Je beschrijft de rol van receptoreiwitten in het celmembraan.

Bouw celmembraan

Fosfolipiden: hydrofiele kop (water aantrekkend) en een hydrofobe staart (waterafstotend).

Dubbele laag fosfolipiden: erg bewegelijk.

Cholesterol moleculen: remt de beweeglijkheid

Eiwitmoleculen: transport, receptoren, soms met een koolhydraatketen aan de buitenkant.

Celmembraan: selectief permeabel/ semipermeabel

Niet alle stoffen kunnen het membraan passeren.

Stoffentransport

Passief transport kost geen energie, actief transport kost energie (ATP).

Diffusie

Kleine en vetoplosbare stoffen kunnen zonder hulp het membraan passeren.

Altijd van een hoge naar een lage concentratie.

Bijv. O2/ CO2 (longen, lichaamscellen) en testosteron (lichaamscellen).

Geladen deeltjes, grote wateroplosbare moleculen, polaire moleculen hebben een transporteiwit nodig.

Altijd van een hoge naar een lage concentratie.

Controle door openen/ sluiten eiwitpoorten (bijvoorbeeld glucosetransport na binding insuline).

Gefaciliteerd transport

Transport tegen de concentratiegradient in (van laag -> hoog) kost altijd energie: via een speciaal transporteiwit.

Bijv. Na+/ K+ (zenuwcellen).

Controle door openen/ sluiten eiwitpoorten.

Actief transport

Blaasjes

Exocytose: 

afgeven van een stof in een blaasje aan de buitenwereld van een cel. Wordt ook gebruikt om receptoren aan de buitenkant van het membraan te krijgen.

Blaasjes

Endocytose:

opnemen van grote partikels, deeltjes die het membraan niet kunnen passeren (ijzerionen, grote vetachtige stoffen).

Blaasjes

Fagocytose:

opnemen van bacteriën en grote deeltjes door witte bloedcellen (= endocytose door witte bloedcellen)

Na fusie met een lysosoom kan het deeltje/ de bacterie worden afgebroken.

Watertransport

Water kan door het celmembraan heen. Dit gaat langzaam (door de hydrofobe binnenkant van het membraan).

Snel watertransport kan via een waterkanaal (transporteiwit).

Het proces van watertransport over een semipermeabel membraan heet osmose.

Osmotische waarde

Hoog: een hoge concentratie opgeloste stoffen

Laag: een lage concentratie opgeloste stoffen

Water gaat altijd van een lage naar een hoge osmotische waarde.

Osmose

Hoeveel water zich verplaatst wordt bepaald door de osmotische waarde aan beide zijden van het membraan.

Osmotische waarde: hoeveelheid opgeloste stoffen in het water.

Hoge osmotische waarde: veel opgeloste stoffen.

Lage osmotische waarde: weinig opgeloste stoffen.

Water stroomt van een lage -> hoge osmotische waarde.

Hypotoon/ isotoon/ hypertoon

Dierlijke cellen

Streven naar isotone omstandigheden.

Plantencellen

Plantencellen

Streven naar hypertone celinhoud om druk op de celwand te houden (turgor): stevigheid

Plantencellen

Plasmolyse: celmembraan laat los van de celwand.

Grensplasmolyse: turgor=nul maar celmembraan laat nog net niet los

Diffusie vs Osmose

Diffusie: stoffen van de ene naar de  andere kant van een membraan. Van een hoge naar een lage concentratie stoffen.

Osmose: water van de ene naar de andere kant van een membraan. Van lage naar hoge concentratie stoffen.

Lesdoel

9a. Je beschrijft de bouw van celmembraan en de eigenschappen ervan

9b. Je beschrijft verschillende manieren van membraantransport.

Lesdoel

10a. Je legt uit wat osmose is.

10b. Je legt de begrippen isotoon, hypertoon en hypotoon uit.

10c. Je verklaart de veranderingen bij een cel in een omgeving met een afwijkende osmotische waarde.

10d. Je legt uit wat plasmolyse is.

11. Je beschrijft de rol van receptoreiwitten in het celmembraan.

Huiswerk

Zie studiewijzer.