Renaissance lessenreeks (3 lessen)

• Muziek
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5,6

Muziekgeschiedenis

De Renaissance

1450-1600

Na deze lessenreeks weet je:

• Hoe de meerstemmigheid zich door ontwikkelde
  
• Wat een canon is
• Wat de componeer technieken imitatie + doorimitatie zijn
• Wat stemparen zijn
• Wat de Cantus-Firmus techniek is en hoe je deze kunt herkennen
• Het verschil tussen homofonie en polyfonie 
• Het verschil tussen een pavane en gaillarde
• Wat een madrigaal en motet zijn

Dit weet ik al over muziek in
de Renaissance

Maatschappij

• Renaissance betekent letterlijk 'wedergeboorte'. 

• Men verlangde naar de cultuur van voor de Middeleeuwen: de klassieke Griekse en Romeinse cultuur. Met aandacht voor het individu en voor de schoonheid van de kunsten.
• Een nieuwe tijd brak aan waarin het motto van de middeleeuwen Memento Mori, gedenk te sterven, plaats maakt voor Carpe Diem, pluk de dag.
• De uitvinding van de boekdrukkunst in de 15e eeuw betekende een enorme verandering. 
• De filosofie van het humanisme won steeds meer terrein: ieder mens heeft recht op leven, vrijheid en het nastreven van geluk in het hier en nu.

OPDRACHT:

Voer deze canon

uit in combinatie met een bourdon begeleiding. 

Je mag je stem en / of marimba's gebruiken.

Er moet een 3-stemmige compositie klinken.

De docent verdeelt de klas in groepen.

Countertenor:

 

Een countertenor is een mannelijke zanger die zijn kopstem gebruikt om alt- of sopraanpartijen te kunnen zingen.

Compositie technieken 

uit de Renaissance

De ontwikkeling van de meerstemmigheid, zoals die plaatsvond in de Middeleeuwen, ging steeds verder. 

De stemmen hadden afzonderlijk van elkaar een eigen ritme en melodie en klonken door elkaar. 

Dit wordt polyfonie genoemd. 

Deze polyfone muziek werd echter zo ingewikkeld, dat de muziek voor het gewone volk niet meer te begrijpen was. De muziek vervreemde van het volk. De compositietechniek werd belangrijker dan de functie van een stuk.

Halverwege de 16e eeuw werd de polyfone muziek daarom een stuk minder populair,...

Compositie technieken 

uit de Renaissance

Canon

Een canon is een strenge vorm van meerstemmige muziek waarbij de verschillende stemmen elkaar in de tijd verschoven imiteren. Zij zingen / spelen dan precies dezelfde melodie. 

Het overbekende lied Vader Jacob is een canon, de oudste canon is 'Sumer Is Icumen', de beroemdste canon in de klassieke muziek is de Canon van Pachelbel.

Sumer is Icumen

Begeleiding op trom en portatief

Voorbeeld: canon

Imitatie / doorimitatie

Imitatie is het belangrijkste middel in polyfone (meerstemmige) muziek, waarbij de ene stem een thema of motief van de andere imiteert, hetzij letterlijk, hetzij vrij (bijvoorbeeld getransponeerd, of ritmisch gevarieerd). 

Komt een thema in alle stemmen voor, dan spreekt men van 'doorimitatie'.

Spem in Alium

40 stemmig polyfonisch koorwerk van componist Thomas Tallis

Voorbeeld: imitatie

Stemparen

Twee partijen zingen of spelen samen. 
Dit komt voor in meerstemmige muziek waar het ene stempaar, bijvoorbeeld sopraan en tenor, afwisselend zingt met het andere stempaar, alt en bas. 

Soms imiteren de stemparen elkaar.

Lasciatemi morire - Claudio Monteverdi

5 stemmige Madrigaal (wereldlijke tekst)

Voorbeeld: stemparen

Cantus Firmus

Polyfone compositietechniek waar een vaste, terugkerende bestaande melodie 

(vaak die van een Gregoriaans gezang of van een volkslied) als basis dient, 

waaromheen één of meer tegenstemmen zijn gecomponeerd.

Een veelvoorkomende cantus firmus is het volkslied L'homme armé; uit de Renaissance zijn

meer dan veertig werken overgeleverd met de titel Missa l’homme armé.

Missa L'Homme Armé - Ockeghem

Volksliedje

Voorbeeld: Cantus Firmus 

Tenorstem zingt melodie volkslied

Volkslied: Een lied bedacht en gezongen door het gewone volk. De maker is vaak anoniem. Mondelinge overdracht.

Homofoon / Polyfoon

Polyfoon

Verschillende partijen zingen/spelen tegelijkertijd andere noten/ritmes maar soms ook andere teksten

Homofoon

Verschillende partijen zingen/spelen allemaal grotendeels hetzelfde ritme 

Video voorbeeld: In deze video zie je imitatie + stemparen + polyfonie + homofonie

Pavane + Gaillarde

Hofdansen

Pavane

Langzame wandel/loop-dans om mee binnen te komen in de balzaal. Tweedelige maatsoort.

Gaillarde

Snelle springdans. Driedelige maatsoort

Video voorbeeld: In deze video zie je eerst de Pavane en vanaf 3:20 de Gaillarde.

Madrigaal / Motet

Meerstemmige liederen

Madrigaal

Meerstemmig lied, met een wereldlijke tekst. Vaak in de landstaal. Homofonie en polyfonie wisselen elkaar af. 

De tekst wordt vaak nagebootst in de muziek.

Motet

Polyfoon koorwerk met een bijbelse tekst. 

Video voorbeeld: Now Is The Month Of Maying - Thomas Morley. Madrigaal. 

Examenvragen

Stijlperiode de Renaissance

P. Passereau - Il Est Bel Et Bon

De volgende vragen gaan over het vierstemmige chanson 'Il Est Bel Et Bon' 

(hij is knap en goed) van de Franse componist Pierre Passereau (1509-1547). 

Het koorwerk is geschreven voor vier stemmen. 

In deze uitvoering worden alle stemmen door mannen gezongen. 

De compositie gaat over vier vrouwen die enthousiast spreken over hun echtgenoten.
Noem 2 manieren waarop dit enthousiasme muzikaal uitgebeeld wordt. Laat de tekst buiten beschouwing.

Het fragment is het begin van het werk.
Welke polyfone compositietechniek past de componist toe? Geef de technische term. Let op: het tempo is zeer snel.

Welk notenvoorbeeld geeft de
sopraanpartij juist weer?

1. A
2. B
3. C
4. D

Noem twee manieren waarop het vetgedrukte
woord 'ne' benadrukt wordt.

In het begin en het einde van het fragment wordt er steeds in combinaties van twee stemmen gezongen.
Welke combinaties van stemmen
zijn dat steeds?

1. sopraan & alt tenor & bas
2. sopraan & tenor alt & bas
3. sopraan & bas alt & tenor

In het fragment spreken de vrouwen over hun kippen.
Noem 2 manieren waarop de componist de kippen muzikaal uitbeeldt. Laat het tempo buiten beschouwing.

Het fragment is het slot van het chanson.
Er wordt twee keer hetzelfde gedeelte
gezongen. De sopraanpartij is weergegeven.

Welke soort dynamiek wordt toegepast?
Geef de technische term.

Het fragment is het slot van het chanson.
Er wordt twee keer hetzelfde
gedeelte gezongen.
De sopraanpartij is weergegeven.

Bij welk cijfer zet de bas steeds in?

1. cijfer 1
2. cijfer 2
3. cijfer 3

Met welke klank eindigt het chanson?

1. met alleen de grondtoon
2. met de grondtoon en een terts
3. met de grondtoon en een kwint

Er wordt in de vragen telkens gesproken over een chanson. Maar welke andere term kunnen we gebruiken voor een zangstuk als dit?

Dit weet ik nu over muziek
in de Renaissance