13.3 Transport

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

Hoofdstuk 13: Dieren en planten

Programma

• Herhaling paragraaf 13.2
• Start paragraaf 13.3
• Uitleg VWO stukken paragraaf 13.1+ 13.2
• Zelfstandig aan de slag

Herhaling 

Quizlet live

wat hoort waar?

Trachee

Stigma

Huidmondje

Kieuwboog

Lamel

Tegenstroom principe

Kieuwplaatje

Tegenstroomprincipe

Bloed -->

Bloed -->

Bloed stroomt in de zelfde richting

Bloed stroomt in tegengestelde richting

<--Water

Water -->

Fotosynthese

                   +                      -->                       +

Verbranding

                   +                      -->                       +

______________________________________________________

Koolstofdioxide

Koolstofdioxide

Zuurstof

Zuurstof

Water

Water

Glucose

Glucose

Doelen

• De leerlingen kunnen uitleggen hoe stoffen door een insect stromen
• De leerlingen weten hoe stoffen door vissen getransporteerd worden 
• De leerlingen kunnen uitleggen hoe planten hun stoffen vervoeren

Hoe vervoeren insecten stoffen?

• Het bloed vervoert de voedingsstoffen en de afvalstoffen
• 1 groot bloedvat
• Aan de achterkant het hart: een aantal kamers achter elkaar
• Samentrekken v/d kamers -->                   bloed stroomt van achter naar voren
• Bloedvat eindigt in de kop
• Uit het bloedvat en stroomt vrij door het lichaam (open bloedsomloop)

Hoe vervoeren vissen stoffen?

-Het bloed vervoert  zuurstof, afvalstoffen en voedingstoffen naar alle cellen.

-Vanuit het verteringstelsel komen de voedingsstoffen in het bloed

-Enkelvoudige  bloedsomloop (gesloten)

Kleine bloedsomloop

linker

boezem

linker

longader

linker

long

slagader

haarvaten

rechter

long

rechter

kamer

Grote bloedsomloop:

onderste

holle

ader

linker

boezem

linker

kamer

rechter

boezem

bovenste

holle

ader

aorta-->

slagader

aorta

ader

haarvaten

been

haarvaten

arm

long

slagader

long

ader

linker

kamer

Hoe vervoeren planten stoffen?

• Zuigen met hun wortels water en mineralen op
• Door de vaten vervoerd
• Vaatbundel(liggen in groepjes)

Vaatbundels

lopen van wortel tot in de bladnerven en bloemen, liggen in een kring en bestaan uit 2 soorten:

1. Houtvaten: vaten voor water en mineralen (binnenring)
2. Bastvaten: vaten voor glucose en andere voedingstoffen (buitenring)

Het bloed van de insect vervoert zuurstof

1. juist
2. onjuist

Heeft een insect een open of een gesloten bloedsomloop?

1. open
2. gesloten

wat vervoert het bloed bij de vis

1. zuurstof
2. zuurstof en voedingsstoffen
3. voedingsstoffen en afvalstoffen
4. zuurstof, voedingsstoffen en afvalstoffen

Hoe heet het onderdeel dat de voedingstoffen vervoerd in de plant?

1. vaatbuisjes
2. vaatbundels
3. haarvaten

Wat vervoeren de houtvaten?

1. water en mineralen
2. water en glucose
3. water en zuurstof
4. water

Heeft een vis een open of een gesloten bloedsomloop

1. open
2. gesloten

Bij de plant zit in de buitenring de

1. Houtvaten
2. Bastvaten

Eencellige organismen

Bijv. pantoffeldiertje of amoebe. Eten algen (o.a.).

Eet door celmembraan om alg te doen en het op te nemen. Dan wordt de alg verteerd in de cel.

Hoe 'eten' eencellige organismen?

Proces = endocytose

Deel van het celmembraan vouwt om het te eten eencellige plantje (=alg) en wordt zo opgenomen.

Proces = exocytose

Onverteerde resten of andere grote stoffen worden verpakt in blaasjes en deze vloeien samen met het celmembraan. Inhoud wordt zo naar buiten afgegeven.

Actief en passief transport

Andere stoffen kunnen ook uitgewisseld worden met omgeving. Dit kan op twee manieren:

• het gaat 'vanzelf': passief transport

• het kost de cel energie: actief transport

• diffusie
• osmose 

Diffusie

Zuurstof en koolstofdioxide passeren het celmembraan vanzelf, dit kost geen energie. Dit heet diffusie. 

• bij verschil in concentratie (binnen/buiten de cel)
• stof gaat door het membraan
• stof gaat van hoge concentratie naar lage concentratie (gelijke verdeling)

Osmose

Water gaat via osmose de cel in of uit, dit kost de cel geen energie.

• deeltjes kunnen niet door membraan, dus water gaat door membraan
• water gaat van kant met lage concentratie naar kant met hoge concentratie (gelijke verdeling van stoffen)

Wat moet je kunnen?

• uitleggen wat actief en passief transport is.
• de processen osmose en diffusie beschrijven.

Aan de slag

Wat?                  Maken Paragraaf 13.3 

Hoe?                  met een buurman of buurvrouw

Hoe lang?        ong. 20 minuten

Vraag?               Vraag het fluisterend aan je buurman/vrouw.

                              Weet die het ook niet? Steek dan je vinger op

Klaar?                 Kijk of je dit voor jezelf helder kunt opschrijven                                     (samenvatten) 

Endocytose

Exocytose