Literatuurgeschiedenis Gouden Eeuw/Renaissance

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Literatuurgeschiedenis deel 1

De Gouden Eeuw (1575 – 1675): Verhalen over verre landen

De Gouden Eeuw

Een periode van economische bloei, groeiende welvaart 

en van verre reizen en belangrijke ontdekkingen.

Wat er aan vooraf ging:

Columbus ontdekte Amerika (1492).

Vasco da Gama reisde Azië (1498)

In Nederland vond de beeldenstorm plaats (1566)

Gouden Eeuw

Nadat de Nederlanden eindelijk verlost waren van de Spaanse tirannie, traden Nederlandse zeelieden traden in de voetsporen 

van Columbus en Vasco da Gama. 

Dat leidde tot:

- kennis van nieuwe culturen

- bloeiende handel (kruiden, specerijen, suiker, koffie, tabak én ....... slaven) 

Aflevering Schooltv

In de volgende dia vind je een link naar de aflevering 'De zee ligt open' van schooltv. Deze aflevering duurt 15 minuten en moet je afkijken. Na dit fragment beantwoord je de tien vragen die na het fragment volgen.

In het kort gaat het fragment over het volgende:

De Republiek gaat concurreren op de wereldzeeën, met de maritieme grootmachten Spanje en Portugal. De eerste reizigers die op zoek gaan naar het verre Indië schrijven spannende verslagen van hun (soms gruwelijke) tochten. Kooplieden zitten op die verslagen te wachten, want ze bevatten nieuwe kennis die zij kunnen benutten om hun zaken in het Verre Oosten op poten te zetten. 

Vraag 1: Welke landen zijn, naast Nederland, vooral bezig met ontdekkingsreizen?

1. België en Duitsland
2. Duitsland en Spanje
3. Portugal en Italië
4. Portugal en Spanje

Vraag 2: Wat leveren de reizen naar verre landen op?

1. Toenemende welvaart door opbrengsten in de handel.
2. Kennis van nieuwe culturen.
3. Wat genoemd wordt bij A én B.
4. Wat genoemd wordt bij C én kunstvoorwerpen, specerijen en goud.

Vraag 3:
De handelsroute via het noorden naar China was nog onbekend. Wie probeerden deze route uit?

1. Jacob Heemskerk
2. Willem Barentsz
3. Jacob Heemskerk en Willem Barentsz

Vraag 4: Welke problemen kwamen de heren uit vraag 3 tegen?

1. Oververhitting
2. Kwamen in ijs vast te zitten, en moesten overwinteren op Nova Zembla in het Behouden Huys.
3. Ondervoeding en oververhitting
4. Onderkoeling in het Behouden Huys.

Vraag 5: Wie schreef er een reisverhaal over de tijd op Nova Zembla?

1. PC Hooft
2. Willem van Oranje
3. Gerrit ter Veer
4. Gerrit de Groot

Vraag 6: Welke handelsorganisatie werd in de 17e eeuw opgericht?

1. WIC
2. VCO
3. CVO
4. VOC

Vraag 7:
Naast winkels met kunstvoorwerpen en specerijen was er nog een bijzondere winkel te vinden. Welke?

1. Kantoorboekhandel
2. Boekhandel
3. Kaasboer
4. Melkboer

Vraag 8: Wat zijn de namen van bekende Amsterdamse boekhandelaren
en wat verkochten zij?

Vraag 9: Waarover kon je lezen in de reisverhalen?

Vraag 10: Noem een bekende Nederlandse dichter die in deze aflevering van Schooltv wordt genoemd.

De Gouden Eeuw in Nederland

In de handelssteden (zoals Amsterdam) verrezen grachtenpanden die welgestelde families konden laten bouwen door de bloeiende handel. 

Deze families hadden veel geld én veel tijd: kunst en literatuur kwam in de mode. 

Literatuur: scheepsjournaal, reisverslag, 

(imaginair) reisverhaal

Journaal: Bontekoe

Reisverslag: Nova Zembla

Imaginair reisverhaal (eind 17e eeuw): Het verhaal van El-ho

Het journaal van Bontekoe: 

De gedenkwaardige beschrijving van de reis naar Oost-Indië van schipper Willem IJsbrandtsz. Bontekoe uit Hoorn, in de jaren 1618 tot en met 1625.

"Toen de bewoners van het eiland ons zagen, kwamen ze meteen in een prauw, een schuitje gemaakt uit een holle boomstam, bij ons aan boord. Ze brachten wat appels, citroenen, rijst en kippen mee en maakten ons duidelijk dat er aan wal nog meer van dat alles was. Om uit te leggen dat ze ook nog koeien, schapen, kalveren en pluimvee hadden, riepen ze ‘boe boe!’ en ‘kukeleku!’ 

Wij keken met verbazing naar deze lieden.  Deze mensen waren helemaal naakt, op een lapje voor hun schaamdeel na. Ze waren geelachtig-zwart van kleur."

"Dikwijls namen we, als we aan land gingen, een speelman mee die op de viool speelde, waar de eilandbewoners zeer verwonderd over waren. Het was zo iets nieuws voor ze dat ze niet wisten hoe ze 't hadden; ze gingen er in een kring om heen staan, knipten met hun vingers, dansten en sprongen en waren blij en vrolijk. Wij konden niets bij ze ontdekken dat er op wees dat ze God kenden of een godsdienst hadden. Hier en daar stonden bij hun huizen de schedels van ossen op staken en voor zover we zien konden, aanbaden ze die dingen. Met de ware God schenen ze volkomen onbekend te zijn." 

Afbeelding: Onderhandelingen met de inheemse bevolking. 

(bron: https://www.dbnl.org/tekst/nijg001jour01_01/nijg001jour01_01_0005.php

Wat kun je over W.IJ. Bontekoe en over zijn wereldbeeld zeggen aan de hand van het fragment uit zijn journaal?

Literatuurgeschiedenis deel 2

De Gouden Eeuw (1575 – 1675): Verhalen over verre landen

Waarom reizen we heden ten dagen?

Uit onderzoek blijft dat mensen van het opdoen van ervaringen gelukkiger worden dan van het kopen van spullen.

Reizen verrijkt je geest: als je met verwondering om je heen leert kijken, lijkt het net alsof je álles voor het eerst ziet.

Reizen maakt je een leuker mens met meer inlevingsvermogen en geduld.

Wie de wereld beter leert kennen, leert ook zichzelf beter kennen.

Om over na te denken...

Geldt het bovenstaande ook voor terugreizen in de tijd door historische literatuur te bestuderen?

De renaissance

De wedergeboorte van de Klassieke Oudheid

Ontstond in Italië begin 14e eeuw.

1550: De renaissance krijgt in Nederland vorm dankzij 

humanisten zoals Erasmus (zie de video over het humanisme).

Visie: 'de mens staat centraal' (i.p.v. God staat centraal).

Vijf menswetenschappen waarin onderwezen dienden te worden: 

grammatica, retorica (welsprekendheid/argumenteren), poëzie, 

geschiedenis en ethiek (leer van wat goed en kwaad is). 

Reizen in de 17e eeuw

Niet alleen ontdekkingsreizigers en kooplieden reisden de wereld rond. Ook de 'gewone burger' kreeg de smaak van het reizen te pakken: "De klassieke Grand Tour was tussen de zestiende en twintigste eeuw een reis door Europa voor welgestelde jongemannen (vooral kunstschilders, beeldhouwers en schrijvers) ter afsluiting van hun studie." Je kunt stellen dat deze Grand Tour de voorloper van het moderne toerisme is.

(bron: https://www.geschiedenis.nl/nieuws /artikel/3768/grand-tour-voorloper-van-het-moderne-toerisme)

In de renaissance leefde de belangstelling voor de Klassieke Oudheid op: Wat de oude Grieken en Romeinen mooi vonden, werd vanaf de 16e eeuw weer populair bij kunstenaars en wetenschappers.
Klassieke werken werden als voorbeeld genomen en kunstenaars probeerden deze precies na te doen (=imitatio) en zelfs nóg beter en mooier (=aemulatio) te maken.  

Voorbeeldeb van renaissancistische gebouwen zijn het Paleis op de Dam in Amsterdam en het Mauritshuis in Den HaagZe zijn door dezelfde architect ontworpen (Jacob van Campen). Van Campen bootste de Italiaanse bouwkunst na.

In de 17e eeuw bestond het vervoer in Nederland uit paardrijden, reizen met de huifkar en de trekschuit, de zeilboot en de roeiboot. Op het schilderij heeft Salomon van Ruysdael deze 5 vormen van vervoer in beeld gebracht

Bron: http://www.scheveningentoenennu.nl/huifkarren/index.html

Hoorn: de woonplaats van Coen en Bontekoe

'Genocide', staat er geschreven onder het beeld van Jan Pietersz. Coen

 

In Hoorn zijn  meerdere beelden beklad door actiegroep De Grauwe Eeuw. 

De groep kondigt aan dat er nog meer acties zullen volgen door het hele land.

'Weg met de koloniale verering', staat er op de muur  met de scheepsjongens van Bontekoe (deel VOC-monument)

(bron: NOS.nl, 26-10-2016)

(bron: NOS.nl, 25-10-2016

"Weg met de koloniale verheerlijking", 

staat er op de muur van het VOC-monument met o.a. de scheepsjongens van Bontekoe. 

(bron: NOS.nl, 25-10-2016)

Jan Pieterszoon Coen

"Genocide op Banda

De Bandanezen handelen met de Engelsen, Portugezen en Nederlanders. De VOC probeert, zonder succes, het monopolie te krijgen over de handel in nootmuskaat. De Bandanezen laten zich niet de wet voorschrijven. De VOC besluit er in 1609 eenzijdig een vesting te bouwen. Vervolgens vermoorden de Bandanezen enkele Nederlanders. Het begin van een periode vol oorlog. Gouverneur-generaal Jan Pieterszoon Coen (de hoogste man van de compagnie in Oost-Indië) organiseert in 1621 een strafexpeditie naar Banda. Op die manier wil hij het monopolie op de handel in nootmuskaat en foelie voor de VOC in handen krijgen. Van de 15.000 bewoners zijn er nog maar 1.000 over. De rest is gedood, gevlucht of in slavernij afgevoerd naar Batavia. Allemaal om het monopolie op nootmuskaat voor de compagnie veilig te stellen."

(bron: https://www.nationaalarchief.nl/beleven/onderwijs/bronnenbox/hoe-ging-het-verder-op-banda#collapse-2777)

"JAN PIETERSZOON COEN EN HET CALVINISME VAN ZIJN TIJD 

Men moet een figuur van Coen zien in de lijst van zijn tijd. Haalt
men hem daaruit, dan wordt het beeld van zijn persoon oogenblikkelijk  misteekend. Dan komt er tevoorschijn een wreed en hard man, wiens handen druipen van bloed, die over de lijken loopt en wiens godsdienst slechts een dekmantel schijnt, om de begeerte naar financieele en materieele voordeelen te verbergen." (bron: http://dnpprepo.ub.rug.nl/10241/4/ARS3_1936_p305-424.pdf d.d. 1936)

Is Coen een held of een schurk?
(Waarom vind je dat?)

De VOC en slavernij in Azië

De grote broer van de WIC, de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) was in dezelfde tijd betrokken bij handel en kolonisatie in Zuidoost-Azie. Anders dan in Amerika bestond slavernij al in Azië. De VOC had dringend behoefte aan slaven voor de bouw van forten en de stad Batavia en voor de plantages die werden opgezet. 

Op aandringen van Jan Pietersz. Coen kwamen de eerste slaventransporten

 uit India. Coen vond die slaven belangrijker dan de textiel die er werd gekocht: 

`Er kunnen er niet te veel zijn, al worden er enkele honderdduizenden aangeboden, 

we zullen er geen enkele weigeren.’

(Bron: https://www.historischnieuwsblad.nl/

de-wreedheid-van-de-transatlantische-slavenhandel/

Hoe komt het dat we nu anders naar slavernij en racisme kijken?

Regina police chief Evan Bray kneels for 30 seconds with the other officers who attended

 a Black Lives Matter rally to show their commitment to ending racism. 

Jun. 5, 2020 (Lisa Schick/980 CJME)

Waarom reizen we?

Uit onderzoek blijft dat mensen van het opdoen van ervaringen gelukkiger worden dan van het kopen van spullen.

Reizen verrijkt je geest: als je met verwondering om je heen leert kijken, lijkt het net alsof je álles voor het eerst ziet.

Reizen maakt je een leuker mens met meer inlevingsvermogen en geduld.

Wie de wereld beter leert kennen, leert ook zichzelf beter kennen.

Om over na te denken...

Geldt het bovenstaande ook voor terugreizen in de tijd door historische literatuur te bestuderen? Denk je hier nu anders over dan aan het begin van deze les?

Wat vind jij?
Word je door terug te reizen in de tijd aan de hand van historische literatuur geestelijk verrijkt?
Heb je de historische wereld beter leren kennen?
Leg je visie uit in een paar korte zinnen.