Taalbeschouwing hoofdstuk 1,2,3,4,5 en 6 korte herhaling

• Nederlands
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 3

Onderwerpen opfrissen

Zinsdelen, hoofdletters, leestekens, samengestelde zinnen, de pv in samengestelde zinnen, woordsoorten, verwijswoorden, meervoud op s, trema, verkleinwoorden, koppelteken.

Taalbeschouwing hoofdstuk 1,2,3,4,5 en zes korte herhaling

HOOFDLETTERS

Elke zin:

-Begint met een hoofdletter

- Eindigt met een punt, een vraagteken (als het een vraag is) of een uitroepteken (als het een zin met veel nadruk is)

- je kunt hoofdletters, punten, uitroeptekens en vraagteken gebruiken

- je kunt hoofdletters, dubbele punten en aanhalingstekens in citaten gebruiken

- je kunt komma's gebruiken

LEESTEKENS GOED GEBRUIKEN

GEEN HOOFDLETTERS

Let op: 

namen van dagen van de week (vrijdag), maanden (november), seizoenen (herfst) en windstreken (westen) 

krijgen GEEN hoofdletter.

Meer LEESTEKENS

Naast punten, vraagtekens en uitroeptekens zijn er nog meer leestekens: 

komma, dubbele punt en aanhalingsteken.

KOMMA

Een komma laat zien hoe een zin in elkaar zit. Je zet een komma

– tussen twee persoonsvormen;

– tussen de delen van een opsomming 

(behalve voor het woord en);

– na een naam of een uitroep aan het begin van een zin;

– voor voegwoorden, zoals maar, want, doordat, nadat, omdat, terwijl, voordat, zodat, zodra.

Verschillen in betekenis

- Katten, spinnen, ijsberen, vissen, gieren, vliegen en honden slapen

- Katten spinnen, ijsberen vissen, gieren vliegen en honden slapen

Waardoor komt het verschil in betekenis?

DUBBELE PUNT in een citaat

Als je iemands woorden weergeeft in de directe rede, dus letterlijk, heet dat een ‘citaat’. Met een dubbele punt kun je een citaat aankondigen. Je zet het citaat tussen aanhalingstekens:

– Jasper zei: ‘Overmorgen ben ik jarig.’

– Danique vroeg: ‘Wie heeft zin in een potje voetbal?’

Als het citaat vooropstaat, gebruik je geen dubbele punt:

– ‘Overmorgen ben ik jarig’, zei Jasper.

SAMENGESTELDE ZINNEN

In iedere zin staat een persoonsvorm. 

Zinnen met één persoonsvorm en één onderwerp noem je

een enkelvoudige zin. 

 Zinnen met twee of meer persoonsvormen noem je samengestelde zinnen. 

Bij elke persoonsvorm hoort een onderwerp.

SAMENGESTELDE ZINNEN

Als je van twee losse zinnen één zin maakt,

heb je een voegwoord nodig.

Rens drinkt cola. Lot drinkt water.

Rens drinkt cola en lot drinkt water.

SAMENGESTELDE ZINNEN

De woordvolgorde van een samengestelde zin hangt af van het voegwoord. Met voegwoorden zoals omdat, doordat  en hoewel hoeven de persoonsvormen en de onderwerpen niet naast elkaar te staan.

Napoleons vrouw had een hondje.. Napoleon hield niet van dieren.

Napoelons vrouw had een hondje, hoewel Napoleon niet van dieren hield.

Iedereen viert feest. Het is bevrijdingsdag.

Iedereen viert feest, omdat het bevrijdingsdag is.

SAMENGESTELDE ZINNEN

De woordvolgorde van een samengestelde zin hangt af van het voegwoord. Met een voegwoord zoals en, want  en maar staan de persoonsvormen en de onderwerpen naast elkaar.

Opa werkte. Oma deed het huishouden.

Opa werkte en oma deed het huishouden.

Iedereen viert feest. Het is bevrijdingsdag.

Iedereen viert feest, want het is bevrijdingsdag.

SAMENGESTELDE ZINNEN

In een samengestelde zin kunnen naast de persoonsvormen nog andere werkwoordsvormen staan.

Ik wil (ww = pv) graag op tijd komen (ww), 

maar ik heb (ww = pv) de bus gemist(ww).

PV in SAMENGESTELDE ZINNEN

Kijk of de werkwoorden van tijd kunnen veranderen.

De werkwoorden die van tijd kunnen veranderen, 

zijn persoonsvorm.

De fietser wil graag doorrijden, maar de weg is geblokkeerd.

                                                   

pv

pv

geen pv

geen pv

Woordsoorten

werkwoord                                                                 kun je een ik/hij/wij-rijtje van maken

Wat is het verschil?

Voltooid deelwoord bijvoeglijk gebruikt

bestede - besteedde

verbrede - verbreedde

Voorbeeldzinnen

• We kunnen de vergrote foto in de winkel afhalen.
• De fotograaf vergrootte onze foto van de bruiloft.
• Het bestede bedrag kun je declareren.
• De docent besteedde veel aandacht aan de werkwoordspelling.
• Het verbrede pad zag er goed uit.
• Gisteren verbreedde de tuinman het pad. 

Voltooid deelwoord bijvoeglijk gebruiken?

Schrijf het zo kort mogelijk!

VERWIJSWOORDEN

Verwijswoorden verwijzen meestal 

naar een woord dat al eerder genoemd is of 

wijzen vooruit naar een woord dat nog genoemd gaat worden.

Verwijswoorden

de-woorden: verwijs met deze of die

het-woorden: verwijs met dit of dat

de-woorden en het-woorden

Deze deur is op slot, maar die daar is wel open.

(de deur)

Dat paard is wild, maar dit hier is rustig.

(het paard)

Verwijswoorden

hun:

hen:

hun of hen

hun iPad (bezittelijk voornaamwoord)

Ik geef hun een iPad (meewerkend voorwerp zonder voorzetsel)

die jongen heeft hen voorgelogen (lijdend voorwerp)

Ik geef een iPad aan hen (na een voorzetsel)

Meervouden op  -en:

• Tas > tassen
• Schrift > schriften
• Toetsenbord > toetsenborden

Soms  -f  veranderen in een -v

of een -s  veranderen in een -z:

• Wolf > wolven
• Huis > huizen

Meervoud op -s

Bij een meervoud op -s schrijf je de -s vast aan het woord, behalve als je het woord dan niet meer goed uitspreekt.

• telefoon - telefoons
• cadeau - cadeaus
• café - cafés

Meervoud op -s

Je schrijft 's als het woord eindigt op een -a, -i, -o, -u of -y die lang klinkt: je let dus op de uitspraak. 

Ook bij afkortingen schrijf je 's.

• ski - ski's
• lama - lama's
• cd - cd's

Trema

Als je het woord verkeerd kunt uitspreken, dan gebruik je een trema.

geëist, beïnvloed, poëzie, zeeën, coördinatie, financiën

In cijfers en getallen gebruik je een trema.

tweeënvijftig, drieëntachtig

Latijnse en Franse woorden die eindigen op -ei, -eus, -eum, en -ien krijgen geen trema.

museum, opticien, petroleum

Verkleinwoorden

Bij de meeste woorden voeg je -je, -tje of -pje toe.

Bij woorden die eindigen op -ng schrijf je -nkje of -etje.

Bij woorden die eindigen op een lange klank, verdubbel je de klinker.

Bij woorden die eindigen op een -i, schrijf je ietje.

Bij woorden die eindigen op -y na een medeklinker of op -u (uitgesproken als oe), schrijf je ’tje met apostrof.

Bij afkortingen met letters of cijfers schrijf je ’je of ’tje (met apostrof).

Koppelteken

Koppelteken:

In samenstellingen die verkeerd gelezen kunnen worden, plaatsen we een koppelteken:

zo-even, stage-uren, radio-omroep, na-apen.

Zo schrijf je afkortingen

• Afkortingen van namen van bedrijven, organisaties en landen schrijf je met hoofdletters: BMW, VVD, GB, RTL, VN. 

• 

• Afkortingen waarvan je de woorden altijd volledig uitspreekt, schrijf je met punten: a.u.b., bijv., e.d.,  m.a.w., o.a., t.w.v., z.o.z.

Tussenletter in samenstellingen

3 soorten tussenletters:

Tussenletters –en
Tussenletter –e-
Tussenletter –s-

Tussenletters in samenstellingen

een samenstelling: twee of meer bestaande woorden aan elkaar plakken. Samen vormen ze een nieuw woord.

samenstellingen

De woorden in een samenstelling kun je vaak gewoon aan elkaar vast schrijven. 

Maar, soms moet je tussenletters gebruiken om een goede samenstelling te maken. 

Tussenletter in samenstellingen

3 soorten tussenletters:

Tussenletters –en
Tussenletter –e-
Tussenletter –s-

Tussenletters -en-

• Als het eerste woord alleen een meervoud heeft op -en én een zelfstandig naamwoord is, gebruik je -en- als tussenletters.
• Bananendoos
• Schoenenwinkel
• Kippensoep

Tussenletters -e-

• Als het eerste woord een meervoud met -s heeft, gebruik je -e- als tussenletters.
• garage
• garages
• DUS:
• garagedeur
• garagebedrijf

Tussenletters -e-

• Als het eerste woord een meervoud met -s én met -en heeft, gebruik je ook -e- als tussenletters.
• groenten
• groentes
• DUS:
• groentesoep
• groenteboer

Tussenletters -e-

• Als het eerste woord iets is waarvan er maar één is/bestaat, gebruik je ook -e- als tussenletters. Bijvoorbeeld:
• zon
• maan
• DUS:
• zonnebril, zonnebrandcrème, zonnescherm
• maneschijn 

Tussenletters -s-

• Als je de -s- hoort in de samenstelling, schrijf je de tussenletter -s-
• beroepsvoetballer, lievelingskleur
• 
  
• Vervang het 2e woord met iets anders, als dat woord al met een s- begint:
• varkensstal, want het is ook varkensvlees. 

• stationschef, want het is ook stationshal. 

Zinsdelen

Een zin bestaat uit verschillende zinsdelen.

Een zinsdeel is één woord of een groepje woorden die bij elkaar horen.

Alles voor de pv = één zinsdeel

Hussel zinsdelen: past het voor de pv? = zinsdeel

Jan | heeft | vorige week | een film | gekeken.