Van Gogh onder röntgen

• Kunstzinnige oriëntatie
• Biologie
• +3
• Basisschool
• Groep 7,8

Introductie

Masterminds & Masterpieces - Interactieve les waarin leerlingen ontdekken hoe een restaurator röntgenstraling gebruikt bij onderzoek naar schilderijen van Vincent van Gogh. De les kan zowel zelfstandig als klassikaal worden gedaan.

Instructies

Aansluiting op de kerndoelen

42 - Oriëntatie op jezelf en de wereld > Natuur en techniek

55, 56 - Kunstzinnige Oriëntatie

Algemene leerdoelen

Leerlingen

• maken kennis Vincent van Gogh
• leren meer over röntgenstraling
• ontdekken dat röntgenfoto's ook buiten het ziekenhuis worden ingezet als hulpmiddel
• zien hoe een restaurator röntgen gebruikt bij het onderzoek aan schilderijen

Zowel voor het behoud en beheer van kunst als voor techniek en wetenschap in het algemeen is een nieuwsgierige, onderzoekende houding nodig. Deze les is onderdeel van de reeks Masterminds & Masterpieces en maakt gebruik van de meerwaarde van vakoverstijgend leren. Masterminds & Masterpieces is een samenwerking van het Van Gogh Museum en ASML.

Benodigde materialen

Geen

Differentiatie

- Koppel de les aan één van de creatieve lessen van het Van Gogh Museum.

- Maak eventueel gebruik van de kleurplaat van het schilderij Kop van een skelet met brandende sigaret (zie bijlage)

- Combineer de les met één of meerdere andere lessen van Masterminds & Masterpieces

Werkbladen

kleurplaat kop van een skelet.pdf

Röntgenstraling

Wat leer je in deze les?

Tijdens deze les leer je:

• wat röntgenstraling is
• wat een restaurator doet
• wie Vincent van Gogh was

En: je ziet hoe röntgenstraling een restaurator helpt bij het onderzoeken van Vincents schilderijen.

Eh... röntgen?

'Röntgen' is eigenlijk een achternaam: de naam van de Duitse wetenschapper die röntgenstraling ontdekte. Het is dus naar hem genoemd. 'Röntgen' spreek je uit als 'runtgen'.

Wat gebeurt hier?

Een restaurator bekijkt röntgenfoto's van een schilderij van Vincent van Gogh:

Bloeiende paardenkastanje

Wat doet een restaurator ook alweer?

Een restaurator onderzoekt en verzorgt kunstwerken of oude gebruiksvoorwerpen, en repareert beschadigingen als dat nodig is. Een belangrijke taak! In het Van Gogh Museum bewaren en bewaken we het werk van Vincent van Gogh. Zo kunnen de mensen van de toekomst er ook nog naar komen kijken.

Vincent van Gogh

Vincent van Gogh

• leefde van 1853 tot 1890
• groeide op in Nederland
• woonde in vier landen: Nederland, Engeland, België en Frankrijk
• werd kunstenaar op zijn 27ste
• maakte bijna 900 schilderijen, meer dan 1000 tekeningen en schreef honderden brieven
• was tijdens zijn leven niet bekend
• is tegenwoordig een wereldberoemd kunstenaar

Onzichtbaar...

Röntgenstraling kun je met het blote oog niet zien, net als infrarood (IR) en ultraviolet (UV).

Wat kun je met röntgenstraling?

Met röntgenstraling kun je iets zichtbaar maken dat je met het blote oog niet kunt zien.

Zo kun je bijvoorbeeld een foto maken van je botten, alsof je dwars door je vel heen kijkt. Röntgenstraling gaat namelijk makkelijk door je huid heen, maar niet zo makkelijk door je botten. Je hebt een speciaal apparaat nodig om de straling te maken.

Wie is deze griezel?

Dit is een detail van het schilderij Kop van een skelet met brandende sigaret. Vincent schilderde het in 1886. Toen was röntgenstraling nog niet uitgevonden. Vincent had een echt skelet als model.

Wilhelm Conrad Röntgen ontdekte röntgenstraling in 1895 - vijf jaar na Van Goghs overlijden. Vincent had er dus nooit van gehoord.

Hoe gebruik je röntgen bij het onderzoeken van een schilderij?

Dat zie je in het filmpje op de volgende slide.

Het filmpje duurt 4:51 min.

Beantwoord nu de vragen op de volgende slides.

Wilhelm Conrad Röntgen
ontdekte röntgenstraling
in...

1. 1886
2. 1890
3. 1895
4. 1973

1886 - Vincent schildert Kop van een skelet met brandende sigaret

1890 - Vincent overlijdt

1973 - Het Van Gogh Museum wordt geopend

 Sleep de afbeeldingen naar de juiste vakjes

Deze röntgenfoto vind je in een museum

Deze röntgenfoto vind je op een vliegveld

Deze röntgenfoto vind je in een ziekenhuis

Een schilderij van een plek in de natuur noem je meestal een landschap. Zie je iets uit de stad, dan is het een stadsgezicht. Een schilderij van een gezicht is een portret of zelfportret.

 Sleep de afbeeldingen naar de juiste vakjes.

Deze schilderijen werden in het filmpje onderzocht...

... en deze schilderijen NIET

In het filmpje worden deze schilderijen onderzocht:

Bloeiende paardenkastanje en Gezicht vanuit Theo's appartement, beide geschilderd in 1887.

Röntgenstralen helpen
bij het onderzoeken van
een schilderij, want je kunt er...

1. de grootte van het schilderij mee meten
2. onderschilderingen mee ontdekken
3. onzichtbare scheuren en gaatjes mee zien
4. de opbouw van de verflagen mee zien

Meerdere antwoorden mogelijk.

 Sleep de woorden naar de juiste vakjes.

... laat röntgen makkelijk door

... laat röntgen niet (of niet makkelijk) door

Lood

Je huid

Je botten

Een spijker

Schilderdoek

De vlekken in de cirkels
kun je met het blote oog niet
zien. Wat vertellen ze?

Bespreek de antwoorden van de leerlingen. Ze kunnen in steekwoorden op het bord worden geschreven met de potloodfunctie. Smartphones in de klas? Schakel dan 'devices' in.

Het is soms lastig om een
röntgenfoto van een schilderij
goed te begrijpen. Waarom is dat?

1. Je ziet er alleen de groene verf op
2. De spijkers leiden je teveel af
3. Je ziet alle verflagen over elkaar heen
4. Je hebt er een speciale bril voor nodig

Wist jij...

... dat bij onweer niet alleen zichtbaar licht vrijkomt (bliksem), maar ook röntgenstraling? De natuur heeft daar geen apparaat voor nodig...

... dat röntgenstraling ook in de industrie wordt gebruikt? Je kunt er fouten in het laswerk mee opsporen. Zo weten ze zeker of iets wel stevig genoeg aan elkaar zit.

Nu weet je:

• wie Vincent van Gogh is!
• dat röntgenfoto's niet alleen in een ziekenhuis worden gebruikt
• dat een schilderij verschillende lagen heeft
  
• dat je met röntgenstraling onder de bovenste verflaag van een schilderij kunt kijken
• dat je met röntgenstraling oude verflagen kan ontdekken

Nog meer weten?

Kijk dan bijvoorbeeld op de sites van SchoolTV of Willem Wever!