Zichtbaar licht

• Science
• Middelbare school
• vmbo t, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1,2

Introductie

Masterminds & Masterpieces - Interactieve les waarin de leerlingen ontdekken hoe een restaurator door te kijken met het blote oog, een optische microscoop en de hirox veel kan zeggen over de staat van een schilderij van Vincent van Gogh. Deze les kunnen de leerlingen zelfstandig uitvoeren, maar kan ook klassikaal gegeven worden.

Instructies

Algemene leerdoelen

• Leerlingen komen te weten wat voor onderzoeksvragen een restaurator stelt;

• Leerlingen maken kennis Vincent van Gogh;

• Leerlingen zien hoe een restaurator de optische microscoop en de hirox gebruikt bij onderzoek;

Zowel voor het behoud en beheer van kunst als voor techniek en wetenschap in het algemeen is een nieuwsgierige, onderzoekende houding nodig. Deze les is onderdeel van de reeks Masterminds & Masterpieces en maakt gebruik van de vakoverstijgende meerwaarde van onderzoekend leren (experimenteren, uitproberen, kijken, vergelijken, etc.). Masterminds & Masterpieces is een samenwerking van het Van Gogh Museum en ASML.

Aansluiting curriculum

- Deze les sluit aan op de vakken natuurkunde en science.

Benodigde materialen

n.v.t.

Differentiatie

- Deze les kan in combinatie met de lessen UV - Van Goghs vijand/vriend, 'röntgenstraling' en 'infrarood straling' worden gegeven.

Onderzoek aan Van Goghs schilderijen met zichtbaar licht

Zichtbaar licht

Wat leer je tijdens deze les?

Tijdens deze les leer je hoe belangrijk het voor een restaurator is om goed te kijken en kritische vragen te stellen én hoe belangrijk zichtbaar licht hierbij is. Je leert ook wie Vincent van Gogh was. Vervolgens leer je hoe een restaurator de optische miscroscoop en de hirox gebruikt om schilderijen te onderzoeken.

Wat gebeurt hier?

Restaurator Saskia bekijkt Vincents schilderij Korenveld onder onweerslucht onder de optische microscoop. Met licht en speciale lenzen kun je daar iets meer dan 50 keer meer vergroten. 

Wat houdt het beroep van deze persoon in?

Het beroep van Saskia is restaurator. Restauratoren onderzoeken en verzorgen kunstwerken of oude gebruiksvoorwerpen, en repareren beschadigingen. Hier is dat een schilderij van Vincent.

Een van de taken van musea is om hun collectie te onderzoeken én bewaren voor de toekomst. Een restaurator vervult hierbij een belangrijke rol.

Wie is Vincent van Gogh?

Vincent van Gogh

- leefde van 1853 tot 1890;

- groeide op in Nederland;

- woonde in vier landen (Nederland, Engeland, België en Frankrijk);

- besloot op zijn 27ste om kunstenaar te worden

- maakte bijna 900 schilderijen, meer dan 1000 tekeningen en schreef honderden brieven;

- was tijdens zijn leven niet beroemd;

- is tegenwoordig een erg bekende schilder.

Zichtbaar licht

Met het blote oog zie je slechts een klein deel van het elektromagnetisch spectrum: het zichtbare licht. Infrarood, UV en röntgen zijn voor ons bijvoorbeeld onzichtbaar. Toch kan een restaurator dankzij zichtbaar licht al heel veel zien en aanknopingspunten voor verder onderzoek naar boven brengen. En dat kan weer het begin zijn van onderzoek met andere soorten licht.

Ultraviolet licht

Met ultraviolet licht (UV) kun je onder andere overschilderingen ontdekken.

Infrarood

Infrafrood licht kan ondertekeningen zichtbaar maken.

Röntgen

Met röntgenstraling kun je zien of er onder de verflaag misschien nog een ander schilderij verstopt zit.

Info vooraf

In het museum wordt bij het onderzoeken van Vincents schilderijen eerst heel goed gekeken met het blote oog en met verschillende microscopen. Bekijk het filmpje op de volgende slide om te zien hoe dat gaat. Beantwoord daarna de vragen. 

Duur filmpje: 6:07 min.

 Sleep de antwoorden naar de juiste vakjes

Dit kon Saskia op Korenveld onder onweerslucht dankzij zichtbaar licht vaststellen.

Om dit vast te stellen gebruikt Saskia andere stralings-methoden.

Ondertekening

Barstjes in de verf

Verkleuring

Hoe lang Vincent over het schilderij deed

Verkleining van het doek

Waaraan kun je zien dat
'Korenveld onder onweerslucht'
is verkleind?

1. Aan het gebruik van verschillende spijkers (nagels)
2. Aan de randen van het schilderij: daar zit ook verf
3. Aan de barstjes in de verf
4. Aan de geplette verfklodders

 Sleep de foto's naar de juiste vakjes

Dit zie je met het blote oog

Dit zie je met strijklicht (licht van de zijkant)

Dit zie je onder een microscoop

Vincent schilderde witte wolken in
de blauwe lucht. De verfstreken lopen
in elkaar over. Wat kun je hieruit
concluderen?

Wat kun je mét strijklicht (licht
van opzij) beter zien dan zónder?

Meerdere antwoorden mogelijk

1. De barstjes in de verf
2. Ondertekeningen
3. Hoe dik Vincent schilderde
4. Dat het schilderij is verkleind

Waar of niet waar? Zet het op de juiste plaats.

Met de microscoop kan Saskia zien:

Waar

Niet waar

hoe de kratertjes zijn ontstaan.

of er zand of haren in de verf zitten.

hoelang Vincent heeft geschilderd.

of er verf van een ander schilderij op zit.

Op welke manier ontstonden de
kratertjes in 'Korenveld onder
onweerslucht'?

Kratertje

1. Doordat dat het glas in de lijst te dicht op het schilderij zat.
2. Doordat Vincent iets te grof te werk is gegaan met zijn paletmes.
3. Doordat Vincent twee nog niet helemaal droge schilderijen tegen elkaar zette.
4. Er waren insecten in de verf gevlogen.

Soms heb je aan het blote oog

en een optische microscoop niet

genoeg. In de video op de volgende

slide zie je wat Saskia dán gebruikt.

Welke verschillen zijn er tussen
de optische microscoop
en de hirox-microscoop?
Twee antwoorden zijn goed.

1. De optische microscoop heeft een heel andere kleur dan de hirox-microscoop.
2. De optische microscoop kan tot 50 keer vergroten, de hirox microscoop tot 2500 keer.
3. Met de optische microscoop kun je geen 3D-plaatjes maken, met de hirox-microscoop wel.
4. De optische microscoop moet je met twee mensen bedienen, de hirox-microscoop maar met één.

3D

De hirox-microscoop kan niet alleen enorm vergroten. Hij laat ook zien hoe het oppervlak van het schilderij eruitziet. Door de dikke en dunne lagen verf lijkt dat een beetje op een berglandschap.

Weetje

De barstjes in de verf van een schilderij noem je craquelure (spreek uit: 'krakke-lure') of craquelé (spreek uit: 'krakke-lee').

Weet jij het nog?
De blauwe stipjes op
dit schilderij zijn...

1. ...er door Vincent op gezet met een heel klein kwastje.
2. ...afdrukken van verf van een ander schilderij.
3. ...spetters van toen Vincent een ander schilderij maakte.

Wat denk jij?

Mogelijk heeft Vincent dit schilderij tegen het onderzochte landschap aan gezet. De kleine vlekjes die je daarop hebt gezien, zijn namelijk net zo blauw als het blauw dat hij voor dít schilderij gebruikte.

Of is dat toeval? Wat denk jij?

Met welke methode zou jij het
liefst een schilderij bekijken?

Blote oog

Optische microscoop

Hirox

Nu je deze les gedaan hebt weet je...

• wat je over de staat van een schilderij kunt ontdekken met zichtbaar licht;
• wat hierin de toegevoegde waarde is van een microscoop (optisch en hirox);
• wie Vincent van Gogh is