UV - Van Goghs vriend (1)

• Science
• Kunstzinnige oriëntatie
• +2
• Basisschool
• Groep 7,8

Introductie

Masterminds & Masterpieces - In deze les zie je hoe een restaurator UV-licht gebruikt bij onderzoek naar de schilderijen van Vincent van Gogh. Daarna zet je zelf een UV-onderzoekslampje in elkaar.

Instructies

Aansluiting op de kerndoelen

42 - Oriëntatie op jezelf en de wereld > Natuur en techniek

55, 56 - Kunstzinnige Oriëntatie

Zowel voor het behoud en beheer van kunst als voor techniek en wetenschap in het algemeen is een nieuwsgierige, onderzoekende houding nodig. Deze les is onderdeel van de reeks Masterminds & Masterpieces en maakt gebruik van de vakoverstijgende meerwaarde van onderzoekend leren (experimenteren, uitproberen, kijken, vergelijken, etc.). Masterminds & Masterpieces is een samenwerking van het Van Gogh Museum en ASML.

Materiaal

Plakband, scharen, linialen

Per leerling:

- IJsstokje 

- Twee strookjes zelfklevende kopertape (ca. 10 cm) (online zoekterm: 'kopertape kopen')

- UV-ledlampje (online zoekterm: 'led buy UV 5 mm' of 'led kiwi UV 5 mm')

- Knoopbatterij (CR 2032)

- Papierklem

In de les wordt aangegeven dat je nooit met (UV-)licht in je eigen ogen of die van anderen moet schijnen.

Extra voorbereiding

Als de leerlingen nog niet goed weten wie Vincent van Gogh precies was, bekijk dan de video Wie was Van Gogh?

Differentiatie

- Deze les kan voorafgaand aan de les Van Goghs vriend (2) (60 min.) worden gegeven.

- Voor leerlingen die eventueel iets moeilijker lesstof aankunnen, kunnen de soortgelijke lessen voor het VO worden ingezet.

Werkbladen

Handleiding UV-lampje VGM-ASML.pdf

UV:

Van Goghs

vriend

Waar gaat deze les over?

Een restaurator gebruikt soms UV-licht bij het onderzoeken van de schilderijen van Vincent van Gogh.

Maar waarom eigenlijk?

En hoe dan?

Eh... UV?

Zonlicht stuurt een heleboel kleuren op ons af, maar die kunnen wij met het blote oog niet allemaal zien. Ultraviolet (UV) en infrarood bijvoorbeeld. Alle kleuren daar tussenin zien we wél.

Bespreek a.d.h.v. de eerste hotspot het onderwerp van de les.

De tweede hotspot gaat over UV. M.b.t. de kleuren die mensen kunnen waarnemen: dat zijn de kleuren zoals we die ook in een regenboog kunnen zien.

Waar denk jij dat we hier zijn?

Wat is dit voor apparaat?

Wat is het beroep van deze mensen?

Wie heeft dit schilderij gemaakt?

We zijn in een restauratie-atelier. Hier worden schilderijen onderzocht en gerestaureerd. Restaureren is het 'opknappen' van iets dat beschadigd of verouderd is.

Dit is een hele grote microscoop. Daarmee kun je de verflaag van het schilderij van heel dichtbij bekijken. 

Het beroep van deze mensen is restaurator. Een restaurator onderzoekt en herstelt dingen die beschadigd of verouderd zijn. Hier zijn dat schilderijen.

Dit schilderij is gemaakt door Vincent van Gogh, een beroemde Nederlandse schilder. Hij leefde van 1853 tot en met 1890.

Gebruik de vragen in deze slide om de voorkennis van de leerlingen te activeren en ze te stimuleren goed te kijken naar de foto. De antwoorden staan telkens in de hotspot ernaast. Benadruk i.h.k.v. woordenschat-ontwikkeling indien nodig de gecursiveerde woorden. 

restaurator

Een restaurator is een soort schilderijendokter, die éérst onderzoekt wat er met een schilderij aan de hand is. Een goede restaurator schildert er nóóit zomaar iets bij! Dus dit is niet zo'n goeie...

Leg uit: één van de taken van het Van Gogh Museum is het onderzoeken en bewaren van de schilderijen van Vincent van Gogh - voor nu, maar ook voor de toekomst! Een restaurator onderzoekt bijvoorbeeld of een schilderij alleen door Vincent geschilderd is, of dat mensen er later iets aan hebben toegevoegd.

VIDEO

Speelduur 3:34 min.

Hoe helpt UV-licht de restaurator?
Je kunt er...

1. een oude vernislaag mee zien.
2. scheurtjes in de verf mee dichtsmelten.
3. verf mee verkleuren.
4. overschilderingen mee ontdekken.

Reflecteer kort op het filmpje aan de hand van de quiz- en de sleepvraag.

Goed gekeken? Sleep de plaatjes naar de juiste vakjes

Vóór de restauratie

Ná de restauratie

Hoe maak je zelf een UV-onderzoekslamp?

Leg vervolgens uit dat de leerlingen zelf een UV-lampje in elkaar gaan zetten. Doorloop gezamenlijk de stappen in de volgende slides. In de bijlage bevindt zich een werkblad waarop de handelingen stap voor stap worden uitgelegd.

Wat heb je nodig?

• IJsstokje
• Zelfklevende kopertape
• UV-ledlampje
• Knoopbatterij
• Papierklem
• Plakband
• Schaar
• Liniaal

Een knoopcelbatterij heeft een + en een - kant.

Goed onthouden voor straks!

Plak aan één kant van het ijsstokje een strookje koper van ongeveer 10 cm. Begin bovenaan.

1.

Plak aan de andere kant een korter strookje van ongeveer 9 cm. Begin aan dezelfde bovenkant.

2.

Toelichting bij stap 1: aan deze zijde maken de batterij en de papierklem straks contact met het koperstrookje.

Toelichting bij stap 2: het is belangrijk dat het 'klem-deel' van de papierklem géén direct contact maakt met het kortste strookje koper.

Plak-tip!

Als je de beschermlaag van het kopertape haalt, begin dan met een klein stukje. Zo kun je het vanaf de bovenkant stukje voor stukje op het stokje plakken.

Als je kopertape in één keer lostrekt rolt het op, en dan blijft de 'koperkrul' vaak in zichzelf verstrengeld plakken. Wijs de leerlingen daarom even op deze handige manier om het koper op het stokje te krijgen.

Klem het ledlampje op de bovenkant van het stokje. Het langste draadje komt aan de kant van het langste strookje koper.

Plak de draadjes vast met een stukje plakband.

3.

Klem de batterij met de papierklem aan de onderkant tegen het stokje. De + kant van de batterij komt aan de kant van het langste strookje koper.

Aan de andere kant van het stokje zit nu een ‘schakelaar’. Daarmee zet je de onderzoekslamp aan en uit. 

4.

Het is voor de schakelaar van belang dat het 'klem-deel' van de papierklem géén direct contact maakt met het kortste strookje koper - anders gaat het lampje namelijk direct al branden.

Als je de schakelaar omzet, raakt de klem het koper. Het UV-ledlampje gaat branden en je onderzoekslamp is klaar voor gebruik!

5.

stroomkring

Je UV-onderzoekslamp werkt door een stroomkring.

Weten hoe dat werkt?

Bij Het Klokhuis leggen ze het heel goed uit.

Laat de leerlingen vervolgens hun eigen onderzoekslampjes bouwen. Dat kan stap-voor-stap klassikaal met de aanwijzingen op het bord, of individueel / in groepjes met behulp van het werkblad (pdf; zie bijlage).

De hotspot 'stroomkring' bevat een link naar een YouTube-filmpje van Het Klokhuis (2:04 min.)

Klaar?

Experimenteren

maar!

Schijn het UV-licht niet in je ogen, of in die van iemand anders.

Zoek een donkere plek en ontdek wat er gebeurt onder UV-licht!

Experimenteer bijvoorbeeld met vingerafdrukken, zeepspetters, tandpasta, plakstiften, bankbiljetten...

Vervolg de les hier met UV-licht: Van Goghs vriend (2), of geef aan dat jullie dit op een ander moment gaan doen. Wijs de leerlingen er d.m.v. de hotspot nog even op niet met het UV-licht in (hun) ogen te schijnen: 'wat zou dit icoontje betekenen?'

Extra: laat de leerlingen zelfstandig of in groepjes ontdekken wat er allemaal oplicht onder UV, en hun bevindingen aan elkaar toelichten in een klassengesprek. Meer informatie over onder UV -licht oplichtende materialen vind je o.a. hier.