Grammatica zinsontleding_M Treurniet

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2,3

Grammatica - zinsontleding

Wat te leren voor het proefwerk?

Jullie graan drie dingen leren de komende lessen:

1. Zinsontleding

2. Woordsoorten

3. Soorten zinnen

Vandaag:

1. Zinsontleding

Zinsontleding

Vaste volgorde zinsontleding

1. Persoonsvorm (PV)
2. Zinsdelen maken 
3. Het gezegde
   -Naamwoordelijk gezegde (NWG)
   -Werkwoordelijk gezegde (WWG)
4. Onderwerp (OND)
5. Lijdend voorwerp (LV)
6. Meewerkend voorwerp (MV)
7. Voorzetselvoorwerp (VZV)
8. Bijwoordelijke bepaling (BWB)

Zinnen ontleden

Stap 1:

Bij het ontleden van zinnen begin je altijd met het vinden van de persoonsvorm (PV).

1. Persoonsvorm (PV)

De persoonsvorm (pv) is altijd een werkwoord. 

Hoe vind je hem?

1. Maak de zin vragend.
2. Met precies dezelfde woorden
3. Het werkwoord dat vooraan in de zin komt te staan, is de persoonsvorm (pv).

Voorbeeld:

• Zij moet morgen voetballen.
• Moet zij morgen voetballen? 

Vraagzin

Let op! Soms begint een vraagzin met een vraagwoord:  wie, wat, waar, wanneer, waarom, hoe…. Een vraagwoord kan NOOIT de persoonsvorm (PV) zijn!

Zet dan de zin in een andere tijd. Het werkwoord dat van tijd verandert is de Persoonsvorm (PV).

Voorbeelden:

Waar loop ik? -> Waar liep ik? 

Wie eet het snoep op? -> Wie at het snoep op?

2. Zinsdelen

Stap 2: we gaan de zin opdelen in zinsdelen

• Elke zin bestaat uit zinsdelen.
• Een zinsdeel kan bestaan uit één woord of uit een groepje woorden dat bij elkaar hoort.
• De woorden in een zinsdeel kunnen niet uit elkaar gehaald worden.  
• Je maakt de zinsdelen door streepjes te plaatsen

Voorbeeld:

| Deze zin | heeft | vier verschillende | zinsdelen |

2. Zinsdelen

Hoe kom je erachter welke woorden een zinsdeel zijn? 

• Gebruik de verplaatsingsproef:
  

Kijk of een stuk zin in zijn geheel voor de persoonsvorm (PV) geplaatst kan worden, zonder dat de betekenis van de zin verandert.

Voorbeeld:

• Hij | bakte | snel | een paar pannenkoeken.
  
• Snel | bakte | hij | een paar pannenkoeken.
  
• Een paar pannenkoeken | bakte | hij | snel.
• Een paar / bakte / hij / snel / pannenkoeken.

3. Het gezegde

Dan gaan we opzoek naar het gezegde.

Basisregel gezegde

Een zin heeft altijd een gezegde!

Een naamwoordelijk gezegde (nwg)

of

Een werkwoordelijk gezegde (wwg)

Naamwoordelijk gezegde (nwg)

Het naamwoordelijk gezegde (nwg) bestaat uit een 

• werkwoordelijk deel (ww. deel)
• naamwoordelijk deel (nw. deel)

Voorbeeld

Celine wordt een belangrijke wetenschapper.

ww. deel: wordt 

nw. deel: een belangrijke wetenschapper 

nwg: wordt een belangrijke wetenschapper

Naamwoordelijk gezegde (nwg)

Een naamwoordelijk gezegde (nwg) zegt wat het onderwerp van een zin is (of wordt, blijft, lijkt). 

Bijvoorbeeld

Christiano Ronaldo is een voetballer.

NWG = ' is een voetballer'

Dit wordt altijd aangegeven met een koppelwerkwoord.

Koppelwerkwoord

Koppelwerkwoorden 'koppelen' het onderwerp van de zin aan een toestand, functie of eigenschap. Oftewel de situatie van iets of iemand.

Er zijn negen koppelwerkwoorden:

zijn - worden - blijven

blijken - lijken - schijnen

(heten - dunken - voorkomen)

Naamwoordelijk gezegde (nwg)

Pas op!

Als er een voorbeeld van een koppelwerkwoord staat in een zin, is het niet altijd een NWG. Want soms verbindt hij aan een werkwoord. En het koppelwerkwoord moet verbinden aan een zelfstandig naamwoord of bijvoeglijk naamwoord.

Bijvoorbeeld: 

-Mijn fiets is gestolen. 

-Het paard wordt bereden.

Werkwoordelijk gezegde (WWG) 

Een werkwoordelijk gezegde bestaat uit alle werkwoorden uit de zin. 

Voorbeeld:   

Jurre / gaat / vanmiddag / een nieuwe koptelefoon / kopen.

WWG = gaat kopen

Het werkwoord ‘kopen’ zegt wat Jurre doet.

4. Onderwerp (OND)

Het onderwerp van een zin is 

wie of wat iets doet of is.

Het onderwerp kan op verschillende plekken in een zin staan, 

maar het staat 

meestal naast de persoonsvorm (PV).

Zoek het onderwerp (OND)

Je kunt het onderwerp van een zin vinden door de volgende vraag te stellen:

WIE/WAT + persoonsvorm?

Voorbeelden:

Marieke schuift de deuren open.

Vraag: WIE/WAT schuift?

Antwoord: Marieke = onderwerp

In het bos staan veel grote bomen.

Vraag: WIE/WAT staan?

Antwoord: veel grote bomen = onderwerp

5. Lijdend voorwerp (LV)

Het lijdend voorwerp (lv) is het voorwerp dat het onderwerp uit de zin nodig heeft om de handeling uit te kunnen voeren.

Let op: het lijdend voorwerp begint NOOIT met een voorzetsel!

Lijdend voorwerp (lv)

Om het lijdend voorwerp te vinden, stel je de volgende vraag:

WIE/WAT + WWG + OND --> LV 

Op Valentijnsdag | gaf | Bram | zijn vriendin | in Parijs I een prachtige ring.

Vraag: WIE of WAT gaf Bram? 

Antwoord: een prachtige ring => lijdend voorwerp (lv)

6. Meewerkend voorwerp (MV)

De persoon of zaak die iets ontvangt, noem je het meewerkend voorwerp (mv) 

Meewerkend voorwerp (mv)

Om het meewerkend voorwerp te vinden, stel je de volgende vraag: 

AAN/VOOR WIE/WAT + WWG+ OND + LV --> de ontvangende partij

Op Valentijnsdag | gaf | Bram | zijn vriendin | in Parijs I een prachtige ring.

Vraag: AAN WIE/WAT gaf Bram een prachtige ring? 

Antwoord: zijn vriendin => meewerkend voorwerp

De burgemeester | is | vanmorgen | het eerste exemplaar | aangeboden

pv: is

wwg: is aangeboden

ond: het eerste exemplaar (wie/wat + is aangeboden?)

lv: ? (wie/wat + is het eerste exemplaar aangeboden?)

mv: de burgemeester (aan/voor wie/wat + is het eerste exemplaar aangeboden?)

Ons | leek | het | een goed plan

pv: leek

nwg: leek een goed plan

Ond: het (wie/wat + leek een goed plan?)

lv: ? (wie/wat + leek het een goed plan? )

mv: ons (aan/voor wie/wat + leek het een goed plan?)

We | hebben | mijn opa | een fles drank | gegeven

pv: hebben

wwg: hebben gegeven

ond: we (wie/wat + hebben gegeven?)

lv: een fles drank (wie/wat + hebben we gegeven?)

mv: mijn opa (aan/voor wie/wat + hebben we een fles drank gegeven?)

7. Het voorzetselvoorwerp (vzv) of Bijwoordelijke bepaling (bwb)

Als er een zinsdeel begint met een voorzetsel. 

Dus met een woord zoals 'voor' 'in' 'bij' etc

Kan het een vzv of een bwb zijn.

Voorzetsel voorwerp is figuurlijk

en je kan het voorzetsel niet aanpassen

Bijwoordelijke bepaling is letterlijk

en je kan het voorzetsel wel aanpassen

Voorbeelden

Deze jongen gaat werkelijk voor goud. (voor goud = vv)

De genodigden stonden voor een gesloten deur. (voor een gesloten deur = bwb)

Zij hingen aan zijn lippen. (aan zijn lippen = vv)

De jas hangt aan de kapstok. (aan de kapstok = bwb)

Zij heeft veel plezier in haar nieuwe baan. (in haar nieuwe baan = vv)

Zij werkt heel vaak in de mediatheek. (in de mediatheek = bwb)

Zij wacht op haar vriendinnen. (op haar vriendinnen = vv)

Hij wacht op het schoolplein. (op het schoolplein = bwb)

Bijwoordelijke bepaling

VWO moet de verschillende soorten bwb's kunnen herkennen.