UV - Van Goghs vijand (VO)

• Science
• Middelbare school
• vmbo t, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 2,3

Introductie

Masterminds & Masterpieces - Interactieve les met een proefje waarin de leerlingen ontdekken wat de invloed van uv-licht is op hun eigen tekeningen, maar ook op werk van Vincent van Gogh. Deze les kunnen de leerlingen zelfstandig uitvoeren. Let op: voor de proef heb je geduld nodig (tenminste 2 weken).

Instructies

Algemene leerdoelen

• Leerlingen komen te weten wat uv-licht is;

• Leerlingen maken kennis Vincent van Gogh;

• Leerlingen ontdekken wat de effecten van uv-licht op schilderijen kunnen zijn;

• Leerlingen begrijpen waarom de effecten van uv-per tint en verfsoort kunnen verschillen;

• Leerlingen onderzoeken hoe je een schilderij kunt beschermen tegen uv-licht; 

• Leerlingen ervaren wat uv met hun eigen tekeningen doet.

Zowel voor het behoud en beheer van kunst als voor techniek en wetenschap in het algemeen is een nieuwsgierige, onderzoekende houding nodig. Deze les is onderdeel van de reeks Masterminds & Masterpieces en maakt gebruik van de vakoverstijgende meerwaarde van onderzoekend leren (experimenteren, uitproberen, kijken, vergelijken, etc.). Masterminds & Masterpieces is een samenwerking van het Van Gogh Museum en ASML.

Aansluiting curriculum

- Deze les sluit aan op de vakken natuurkunde en science.

Benodigde materialen

• 2 vellen stevig tekenpapier

• vel dik papier of karton (formaat: 1/2 van je tekenpapier)

• tekenpotlood, en viltstiften in tenminste 5 kleuren

• paperclips

• zonnebrandspray

• eventueel schrijfpapier, of tablet

Differentiatie

- Deze les kan in combinatie met de les UV - Van Goghs vriend worden gegeven.

- Het eerste deel kan worden ingekort door de leerlingen geen tekening te laten maken, maar door met een liniaal en gekleurde stiften een aantal lijnen in verschillende kleuren op het papier te laten zetten.

- De verschillende onderdelen van de les kunnen als losse opdrachtjes worden ingezet, verspreid over meerdere momenten gedurende de dag of week.

de effecten van ultraviolet licht op het werk van Vincent van Gogh

UV - Van Goghs vijand

Wat leer je tijdens deze les?

Tijdens deze les ontdek en ervaar je wat uv-licht is en wat de effecten ervan kunnen zijn op schilderijen. Ook leer je wie Vincent van Gogh was. Als afsluiting doe je een proefje. 

Het beroep van de persoon is restaurator. Zij onderzoekt en verzorgt kunstwerken of oude gebruiksvoorwerpen, en repareert beschadigingen.

Een van de taken van musea is om hun collectie te onderzoeken én bewaren voor de toekomst. Een restaurator vervult hierbij een belangrijke rol.

Wat voor apparaat is dit?

Dit is een microscoop. Daarmee kan je de verf sterk uitvergroot en van zeer dichtbij bekijken. In dit geval de verf van het schilderij Bloeiend amandeltakje in een glas van Vincent van Gogh. De pijp die je daarnaast ziet is de afzuiger.

Wat is het beroep van deze persoon?

Restaurator?

De restaurator is dus een soort schilderijendokter die onderzoekt wat de staat van een schilderij is. Is het beschadigd? Verouderd? Moet het behandeld worden? Ze verzorgt het schilderij en beschermt het zo goed mogelijk tegen negatieve invloeden van buitenaf. Zoals uv-licht.   

Wat is uv-licht?

Ultraviolet (ook wel uv, ultraviolette straling of uv-licht genoemd) is een deel van het zonlicht dat onzichtbaar is voor het menselijk oog. Doordat uv-licht een kortere golflengte heeft (de lengte van één lichtgolf) dan zichtbaar licht, is het energierijker. Dat maakt dat deze straling bij overvloedige blootstelling schadelijk kan zijn voor mensen, maar ook voor schilderijen. UV straling is onzichtbaar maar het heeft wel effect op je huid. Die verkleurt namelijk door uv.  

Wie is Vincent van Gogh?

- Leefde van 1853 tot 1890;

- groeide op in Nederland;

- woonde in vier landen (Nederland, Engeland, België en Frankrijk);

- besloot op zijn 27ste om kunstenaar te worden

- maakte bijna 900 schilderijen, vele tekeningen en schreef honderden brieven;

- was tijdens zijn leven niet beroemd;

- is tegenwoordig een erg bekende schilder. In 1990 werd er 82,5 miljoen dollar voor een van zijn werken betaald.

Amandeltakje

Op de eerste twee slides zag je de restaurator bezig me de restauratie van Vincents schilderij Bloeiend amandeltakje in een glas. Vincent schilderde het toen hij nog maar net in Arles (Zuid Frankrijk) woonde.

Op 2 maart 1888, schreef hij zijn broer Theo: ‘Het vriest hier flink en op het land ligt nog altijd sneeuw, ik heb een studie van een wit landschap met de stad op de achtergrond. Verder twee kleine studies van een amandeltak, die toch al in bloei is’.

Welke effecten heeft uv-licht op Vincents werk ?

Meerdere antwoorden mogelijk

1. Kleuren worden feller
2. Veroudering
3. Verkleuring
4. Kleuren worden dieper

Waarom haalt de restaurator de vernislaag weg?

Meerdere antwoorden mogelijk

1. vernis brandt in de verf onder invloed van uv
2. Vincent hield zelf niet van vernis
3. ze had niets anders te doen
4. oud vernis maakte het werk geliger/bruiner

Schilderijen 'verwelken' natuurlijk niet echt zoals hier. Vincent wist dat niet al zijn verf kleurvast was, en dat zijn schilderijen misschien niet precies zo zouden blijven zoals toen hij ze schilderde. Hij vergeleek het zelf met bloemen die verwelken. Zijn eigen woorden dus.

Waarom deze effecten?

Samenstelling van verf

Verf is opgebouwd uit losse pigmenten en bindmiddel. De pigmenten zijn de vaste delen in de verf, het bindmiddel is het vloeibare deel dat na drogen ook vast wordt.

Verkleuring van pigmenten

Sommige pigmenten, maar zeker niet alle, verkleuren onder invloed van uv-licht. Dat is een heel normale vorm van veroudering. Het ene pigment wordt donkerder, terwijl een ander juist verbleekt.

Verkleuring in het schilderij

Een kunstenaar gebruikt al gauw flink wat verschillende verfsoorten voor een schilderij. Na lange tijd blootstelling aan licht, kunnen de kleuren veranderen maar ze veranderen niet allemaal, en ook niet op dezelfde manier. Sommige delen van het schilderij verkleuren dus meer dan andere, soms verandert de verf niet of nauwelijks. Dat ligt helemaal aan de samenstelling van de verf en vooral aan de pigmenten erin.  

Conclusie

Door uv-licht kan verf na verloop van tijd verkleuren. Dat hangt af van de samenstelling: sommige pigmenten in de verf verbleken, andere verdonkeren. Daardoor kan een kleur zomaar een andere tint krijgen. Dat is bij sommige schilderijen van Vincent ook gebeurd. Zoals je in de video zag probeert een restaurator het schilderij hier zo goed mogelijk tegen te beschermen.

Proefje: uv als vijand?

Ontdek de effecten van uv-licht op jouw tekening.

Wat heb je nodig?

• 3 vellen stevig tekenpapier
• viltstiften (tenminste 5 kleuren)
• hb-potlood
• liniaal (optioneel)
• paperclips
• zonnebrandspray 

Naast zonnebrandspray kun je ook statisch en transparant uv-werend raamfolie gebruiken. Dit werkt hetzelfde als glas in de lijst voor een schilderij.

demo

Ga naar de volgende slide voor een demo van het proefje.

De stappen op een rij:

• Maak twee tekeningen met potlood.
• Trek ze over met stift of kleur ze in.
• Neem een tekening en dek 1/2 ervan af met dik papier en zet het papier vast met paperclips.
• Neem de andere tekening en dek tijdelijk de helft af en spray de andere helft in met zonnebrand.

1

• Plak je tekeningen inclusief dik vel papier en zonnebrand op een raam waar lekker veel zon door naar binnen valt.
• Wacht minimaal 2 weken in de zomer, en langer in de herfst, winter en lente. 

2

Woordweb

Schrijf je vragen en alles dat jou opvalt in dit woordweb.

Weken later... Wat valt jou op? En wat vraag jij je af?

Vergelijk jouw tekeningen en bevindingen met die van Inssaf. Noteer hier jouw conclusies.

Mogelijke conclusies

Let op: er zijn vele effecten en uitkomsten mogelijk.

De effecten zijn afhankelijk van:

- de kracht van de zon

- de samenstelling van de gebruikte stiften (het ene pigment verkleurt sneller dan het andere)

- de samenstelling van de zonnebrand

- het type tekenpapier

Nu je deze les gedaan hebt weet je:

• Wat uv-licht is;
• wie Vincent van Gogh is;
• wat de effecten van uv-licht op schilderijen kunnen zijn;
• waarom de effecten van uv-per tint en verfsoort kunnen verschillen;
• hoe je een schilderij kunt beschermen tegen uv-licht; 
• wat uv met je eigen tekening doet.