Thema C, orientatiekennis

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4-6

Thema C, orientatiekennis

Alle kenmerkende aspecten in vogelvlucht

Jagers en Boeren

Tijdvak 1

Jagers-Verzamelaars

• Nomadisch bestaan
• Leven van de natuur
• Grotschilderingen
• Oude steentijd

De eerste landbouwers

• Neolitische revolutie
• Vaste woonplaatsen
• Nieuwe steentijd
• In cultuur brengen, cultiveren, de natuur veranderen

De eerste stedelijke beschavingen

• 5000 jaar geleden
• Rivierdalen
• Hoge opbrengts landbouw => teveel mensen => specalisatie=> steden
• Kenmerken:

1. ommuurde steden
2. schrift
3. politiek
4. hierachie

En nu.....

Maak de vragen van tijdvak 1

Maak ook de examentraining

Maak daarna de drillsters

Docent geeft aan hoeveel tijd je in de les krijgt. Klaar? Dan kan je dit af laten tekenen bij je docent.

Grieken en Romeinen

Tijdvak 2

De Griekse stadstaat

• stadstaten
• Zelfde taal en cultuur
• Verschil in politiek 
• Politiek : Staat is er voor het nut van de burgers
• Athene werd democratie
• Wetenschap
• Loskomen van de goden
• Wetenschappelijk denken

De klassieke stijl

• Vernieuwing in de kunsten
• Archtectuur, tempels
• Beeldhouwkunst: Schoonheid van een mooi mens
• Regels
• Voorbeeld voor eeuwen

Het Romeinse wereldrijk

• Republiek => algemeen belang
• Veroveren wereldrijk, 3 continenten
• Militaire samenleving
• Bestuursvorm moeilijk
• Keizers
• Alleenheersers
• Romeins recht
• Burgerschap
• Griekse cultuur overname

Romeinen en Germanen

• Geen schrift, wetenschap, burgerrechten
• Stammen met een vorst
• Goed in vechten
• Germanen wilden in het Romeinse rijk komen
• Deal: dienen in het leger in ruil voor burgerschap
• Teveel Germanen bij de grens; Gevaar!
• Einde van het rijk door binnenstormende troepen

Jodendom en Christendom

• Palestina: Joods => monotheïstisch
• Romeinen: polytheïstisch
• Monotheisme minder verdraagzaam
• ongeveer 2000 jaar geleden religieuze leider
• Gekruisigd; oproerkraaier
• Volgelingen zagen het als een offer
• Verspreiding Romeinse rijk
• 300 jaar later steun Romeinse Keizer
• Romeinse rijk verdween, Christendom bleef bestaan: Grieks-Romeinse cultuur ook

En nu....

Maak de vragen van tijdvak 2

Maak ook de examentraining

Maak daarna de drillsters

Docent geeft aan hoeveel tijd je in de les krijgt. Klaar? Dan kan je dit af laten tekenen bij je docent.

Monniken en Ridders

Tijdvak 3

Kerstening van Europa

• Germanen heidenen, heersers christelijk Rome
• Monniken verspreiden Christendom
• Leven in kloosters
• Missionaris; bekeren alle germaanse volken
• Franken => Karel de Grote
• Geestelijkheid: Beheersen schrift, controle over kennis => stand boven het gewone volk

De Islam

• Zevende eeuw: Nieuwe monotheistische godsdienst
• Mohammed, laatste profeet
• Verbetering van het jodendom en christendom
• geen heilige drie-eenheid
• Heilige oorlog (Jihad)
• Geen scheiding kerk en staat
• Veroverde gebieden, Christenen en Joden met respect behandeld

Hofstelsel en horigheid

• Veiligheid en orde vallen weg => minder handel
• Hoven werden belangrijk
• Horigen hoorden bij de grond
• Herendiensten bewerken grond heer
• nauwelijks geldeconomie
• bijna geen steden meer

Feodaliteit

• Politiek idee
• Staat eigendom vorst
• volgelingen: persoonlijk trouw
• Feodale relatie
• Leengebieden werden eigen gebieden
• Feodale versnippering
• De adel had het zwaard, kwam als stand tussen de geestelijkheid en de bevolking

En nu.....

Maak de vragen van tijdvak 3

Maak ook de examentraining

Maak daarna de drillsters

Docent geeft aan hoeveel tijd je in de les krijgt. Klaar? Dan kan je dit af laten tekenen bij je docent.

Steden en Staten

Tijdvak 4

Opkomst van handel en ambacht

• Handel komt weer op
• toename bevolking en veiligheid
• Door ontwikkelingen landbouw
• (Nieuwe) steden komen op
• specialisatie (textiel)
• Stad als marktplaats
• Geldeconomie

Steden met stadsrecht

• Stadsbewoners "nieuwe stand"
• De burgerij, derde stand
• Stadsrecht
• Zelfbestuur, polis-like
• Koning wilde bloeiende steden, want meer belasting, dus meer inkomen voor hem. 

Strijd tussen kerk en staat

• Vanaf 1000 paus steeds machtiger
• Paus zag zichzelf als hoogste heerser
• Investituurstrijd tussen paus en keizer
• Scheiding geestelijke en wereldlijke macht
• Andere culturen niet

Kruistochten

• Gebieden veroveren op niet christelijke volken
• Veroveren van het heilige land Palestina
• Kruistochten
• 200 jaar heen en weer, maar daarna islamitisch. 
• Iberisch schiereiland bleef wel katholiek

Het begin van staten

• Steden zorgde voor inkomsten, minder afhankelijk van edelen
• Ambtenaren en soldaten inhuren, zelfstandiger
• Burgerij ontwikkeld zich, concurrentie
• Romeins recht, centraal bestuur
• Conflicten eerste, tweede tegen derde stand
• Vorming nationale staten

En nu.....

Maak de vragen van tijdvak 4

Maak ook de examentraining

Maak daarna de drillsters

Docent geeft aan hoeveel tijd je in de les krijgt. Klaar? Dan kan je dit af laten tekenen bij je docent.

Ontdekkers en hervormers

Tijdvak 5

Ontdekkingsreizen

• 1492 Columbus, Amerika
• 1498 Kaap de Goede hoop
• Vanaf 1500 veroveren van Amerika,Azie en Afrika
• Azie en Afrika kolonies, handelsposten
• Amerika ingenomen

Nieuwe wetenschappelijke belangstelling

• In de middeleeuwen veel bestudeerd uit de oudheid
• Zestiende eeuw wetenschappers steeds meer eigen onderzoek
• Waarneming en eigen verstand
• Veel nieuwe inzichten
• Leonardo Da Vinci, belangrijk persoon

De renaissance

• Rijke burgers willen meer genieten, carpe diem
• Wedergeboorte
• Kunst vanuit de klassieke oudheid
• Mens zelfbewust wezen

Reformatie

• Kerk machtig instituut
• Veel rijkdom en overdaad
• Humanisten kritiek op de kerk, oude geschriften
• Maarten Luther, afsplitsing
• Protestanten
• Aflaat van zonden
• Calvinisten / gereformeerden
• Godsdienstoorlogen

De Nederlandse opstand

• Centrale staat
• Nederlandse edelen in verzet
• Behandeling van de protestanten
• Smeekschrift der edelen
• 1566 Beeldenstorm
• Alva naar Nederland
• Noorden werd onafhankelijk
• Willem van Oranje boegbeeld

En nu.....

Maak de vragen van tijdvak 5

Maak ook de examentraining

Maak daarna de drillsters

Docent geeft aan hoeveel tijd je in de les krijgt. Klaar? Dan kan je dit af laten tekenen bij je docent.

Regenten en vorsten

Tijdvak 6

1600 - 1700 

Het absolutisme

• Steeds meer macht voor de vorst
• Gevolg: absolutisme
• Reden: verdeeldheid onder edelen zorgt voor oorlog en onrust
• Het goddelijk recht; Droit divin
• Boegbeeld absolutisme: Lodewijk XIV
• In Engeland mislukt het
• Spanje, Oostenrijk en Pruisen slagen hier wel in

De Gouden Eeuw

• De Republiek, bijzondere bestuursvorm
• Burgers (regenten) belangrijk, handel dus ook
• Verdeeldheid, aparte besturen maar samen
• Enorme rijkdommen
• Calvinisme met godsdienstolerantie
• Enorme bloei cultuur, door rijkdom

Handelskapitalisme en wereldeconomie

• Ontstaan kapitalisme
• Aandelen in reizen en schepen kopen
• VOC
• Rijkste bedrijf ter wereld
• 10% buiten Europa, 90% binnen, vooral Oostzeegebied

Wetenschappelijke revolutie

• Totaal nieuwe vorm van wetenschap
• Waarneming, experimenteren, analyseren
• Empirisch
• Rationalisme
• Basis van vele huidige ontdekkingen

En nu.....

Maak de vragen van tijdvak 6

Maak ook de examentraining

Maak daarna de drillsters

Docent geeft aan hoeveel tijd je in de les krijgt. Klaar? Dan kan je dit af laten tekenen bij je docent.

Pruiken en revoluties

Tijdvak 7

1700 -1800 

27. De Verlichting

• De ontwikkeling van de wetenschap in de 17e eeuw was een groot succes. Newton ->Natuurwetten
• Zijn er ook wetten voor de menselijke samenleving?
  
• Dit rationele denken over de samenleving = De Verlichting
  
• Sociaal: Alle mensen zijn gelijk. 
  
• Politiek: Volkssoevereiniteit i.p.v. Absolute macht.
  
• Religie: Verdraagzaamheid en natuurwetten.
• Belangrijke Verlichte denkers: Rousseau, Montesquieu, Kant.
•  Vrijheid, Gelijkheid, burgerrechten en verdraagzaamheid zijn de uitgangspunten van westerse rechtsstaten. 
  

28. Verlicht Absolutisme

• Invloed van de Verlichting op absoluut vorsten: Een vorst moest in het belang van het volk regeren.
  
• Rationeel bestuur. 
  
• Verlicht absoluut bestuur door krachtige leider. 
• Voorbeeld: Frederik de Grote van Pruisen. 

29. Plantages en slavernij 

• Wereldwijde handel door ontdekkingsreizen en handelskapitalisme.
  
• Producten als: koffie, suiker cacao. 
  
• Geïmporteerde Afrikaanse arbeidskrachten op plantages. ->Slavernij. 
  
•  Slavenhandel hoogtepunt in 18e eeuw. 
• Eind 18e eeuw: Abolitionisme onder invloed van de Verlichting en christenen. 
• In de 19e eeuw afschaffing slavernij, eerst in Engelse gebieden daarna rest Europese gebieden. 

30. Democratische revoluties 

• Eind 18e eeuw: Verzet burgers tegen absolute vorsten. 
  
• Roep om vrijheid, gelijkheid en democratie.  -> Democratische revoluties.  
  
• 1. Amerikaanse onafhankelijkheidstrijd (1775-1783) 13 Britse kolonies vormen de Verenigde Staten van Amerika met een Verlicht bestuur. 
• Trias Politica
• 2. Nederland: Bataafse revolutie. 1781 en 1795.
• 3. Franse revolutie (1789-1799) Koning wordt onthoofd en Frankrijk wordt een republiek. Een periode van Terreur waarna Napoleon Bonaparte de macht grijpt als eerste moderne militaire dictator. 
• Napoleon veroverd groot deel van Europa, ook Nederland. 
• Na Waterloo een reactie, terug naar het oude. 
• Huis van Oranje wordt koningshuis. 

En nu ...

Maak de vragen van tijdvak 7

Maak daarna de drillsters

Docent geeft aan hoeveel tijd je in de les krijgt. Klaar? Dan kan je dit af laten tekenen bij je docent.

Docent geeft aan hoeveel tijd je in de les krijgt. Klaar? Dan kan je dit af laten tekenen bij je docent.

Burgers en Stoommachines

Tijdvak 8

1700 -1800 

De industriële revolutie

• Begin rond 1750 (met handwerk!)
• spin- en weefmachines gekoppeld aan stoommachines
• Verspreid zich door allerlei bedrijfstakken
• Engeland is de start, de rest volgt
• Industriële samenleving ; meerderheid bevolking werkt en woont in de industriesteden
• transportwegen ontstaan, essentieell voor IR
• Enorme verandering; Industriële revolutie
• Begin moderne tijd

De sociale kwestie

• Slechte omstandigheden
• Gezondheid/huis gerelateerd; sociale kwestie
• Armoede was niet nieuw
• Door het wonen in steden wel massaal zichtbaar
• Oplossingzoekers => socialisten => Karl Marx
• Kapitalisme is uitbuiting, oplossing, afschaffen kapitalisme
• Sociale revolutie, must!

Modern Imperialisme

• Kolonisatie 2.0
• Industrialisatie oorzaak imperialisme en gevolg
• grondstoffen en afzetmarkt
• Europees Nationalisme en superioriteitsgevoel ook schuldig
• Britse Rijk grootste rijk, 25% van de bevolking was inwoner

Emancipatiebewegingen

• Veel ongelijkheid
• religie, inkomen, klasse, sekse
• gelijkberechting van iedereen
• religie: confessionele partijen
• klasse en inkomen: socialisten
• sekse: feminisme
• rijke burgers: liberalen
• Kiesrecht zorgde voor meer diversiteit in de politiek

Democratisering

• Liberalen: Verlicht; vrijheid & democratie
• Meer democratie, vermindering monarchie
• 1830: Constitutionele monarchie Frankrijk
• Ook afsplitsing België
• 1848: Frankrijk democratie, ander landen constituties
• Thorbecke

Politieke stromingen

• Conservatieven : Wilden terug naar monarchiën, geen grondwet
• Liberalen: Democratische ideeen uitvoeren
• Minder macht vorsten
• Nationalisten: Eenheid van een volk, binnenlands, cultuur, taal en geschiedenis. Vaderlandsliefde
• Niet perse te combineren met democratie
• Opkomst door Napoleon
• Socialisten: armoede oplossen. 
• Via verkiezing: sociaal-democraten, via revolutie en geweld: communisten en al
• confessionelen: redeneren vanuit geloof; christendemocraten
• Feminisme: gelijkheid voor man en vrouw

En nu ...

Maak de vragen van tijdvak 8

Maak daarna de drillsters

Docent geeft aan hoeveel tijd je in de les krijgt. Klaar? Dan kan je dit af laten tekenen bij je docent.

Docent geeft aan hoeveel tijd je in de les krijgt. Klaar? Dan kan je dit af laten tekenen bij je docent.