Schrijven 3 - les 5 - Spelling

• Nederlands
• Middelbare school
• vmbo t, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1,2

Weet jij een woord met klinkerbotsing?

Klinkerbotsing 

Klinkerbotsing betekent dat er twee klinkers naast elkaar staan die je als één klank kunt lezen, terwijl ze bij verschillende lettergrepen horen.

Wat doen we als twee klinkers botsen?

Hoe los je klinkerbotsing op?

In een woord of afleiding: met een trema

- reunie [fout] → reünie

- geergerd [fout] → geërgerd

- officiele [fout] → officiële

- tweeentwintig [fout] → tweeëntwintig

In een samenstelling: met een verbindingsstreepje 

- meeeter [fout] → mee-eter

Bij meervoudsvormen (let op de klemtoon!): met een trema

- fantasieen [fout] → fantasieën

- bacterien [fout] → bacteriën

Welk woord is goed?

1. poëzie
2. ge-etter
3. politie-agent
4. feën

Welk woord is goed?

1. kniën
2. knieën
3. knieen
4. kniëen

Korte en lange klanken 

Veel woorden en namen eindigen op een klinker: Anne, code, cadeau, spray, opa, Theo, paraplu, taxi.

Bij dubbelklanken en korte klanken is er geen uitspraakprobleem als je er letters achter zet:

Annes, codes, cadeautje, cadeaus, sprays.

Bij de meeste lange klanken ontstaat er wel een uitspraakprobleem als je er letters achter zet:

[fout] opatje, Theos boek, paraplutje, taxis.

Wat doe je met woorden die eindigen op een lange klank?

Verkleinvorm:

Bij korte klanken, dubbelklanken en woorden op -ee is er geen uitspraakprobleem: je zet er gewoon -tje achter. 

- bureau → bureautje

- diskjockey → diskjockeytje

Bij woorden op é zet je er een e bij en het accentteken vervalt.

- café → cafeetje

Als je geen extra letters bij kunt zetten, dan gebruik je een apostrof:

- baby → baby’tje

Bij afkortingen en tekens gebruik je ook een apostrof:

- wc → wc’tje

Meervoud:

Bij korte klanken, dubbelklanken en woorden op -ee en é is er geen uitspraakprobleem: je zet er gewoon -s achter. 

ziekte → ziektes

cadeau → cadeaus

café → cafés

In alle andere gevallen gebruik je een apostrof:

cola → cola’s

radio → radio’s

Bij afkortingen en tekens gebruik je ook een apostrof:

wc → wc’s

€ → €’s

Meervoud -s of -'s

1. dictees
2. dictee's

Meervoud van menu

1. menus
2. menuus
3. menu's

Meervoud -s of -'s

1. babys
2. baby's

Meervoud -s of -'s

1. cafés
2. cafées
3. café's
4. cafees

3 Van meer woorden één woord maken

Je kunt van meer woorden één woord maken. Zo'n woord noemen we een samenstelling:

bad + kamer = badkamer

bad + kamer + deur = badkamerdeur

tuin + stoel = tuinstoel

Soms moet je er een tussenletter tussen zetten. Vaak kun je horen wanneer dat moet.

aan elkaar of los, klinkerbotsing

tussen-n bij samenstellingen

Welke woord is fout gespeld?

1. pannenkoek
2. huilenbalk
3. ziekenwagen
4. berenvel

Uitzonderingen

Welke samenstelling is goed gespeld?

1. secondenwijzer
2. manenschijn
3. beresterk
4. jongendame

Welk woord is goed?

1. Paardestal
2. Spinnewiel
3. Zonnenbril
4. Chocoladenmelk

Samenstelling met tussenletter -s

Als je een s hoort, moet je hem schrijven.

meisje + kamer = meisjeskamer

lichaam + geur = lichaamsgeur

Wat is goed?

1. Stationstraat
2. Station straat
3. Station-straat
4. Stationsstraat

Soms hoor je deze tussen-s niet goed, maar moet je hem wel schrijven.

Dit kun je ontdekken door een andere samenstelling met hetzelfde beginwoord te maken.

meisjeskamer, dus ook meisjesspeelgoed

lichaamsgeur, dus ook lichaamsscanner

stationsgebouw, dus ook Stationsstraat

Wel of geen -n aan het eind van een woord

Bijvoeglijke naamwoorden

Achter gewone bijvoeglijke naamwoorden komt soms een -e. Je schrijft hier nooit een -n achter:

- fijne, mooie kleren

Stoffelijk bijvoeglijke naamwoorden

Sommige bijvoeglijke naamwoorden zeggen iets over het materiaal waar iets van gemaakt is.

Deze bijvoeglijke naamwoorden schrijf je wel met -en: 

- een houten snijplank

- een zilveren ketting

Wat is goed?

1. Granieten vloer
2. Graniete vloer
3. Graniet vloer
4. Allemaal fout

alle of allen/ beide of beiden

Alle of allen; beide of beiden?

Woorden als alle, beide, en sommige kun je met en zonder -n schrijven:

Sommige docenten verzinnen echt grappige dingen.

Enkelen doen nooit iets leuks.

De paarden stonden beide in de wei.

De leerlingen zijn allen geslaagd.

Meestal hoor je dit niet, dus je moet de regels kennen. Bij Meer weten kun je deze regels vinden.

Welke zin is goed?

De kinderen hadden veel honger...

1. De meesten aten hun bord leeg.
2. De meeste aten hun bord leeg.

Welke zin is goed?

1. Deze vraag hebben sommige leerlingen goed.
2. Deze vraag hebben sommigen leerlingen goed.

Hoofdletters

• Bij eigennamen (ook aardrijkskundige namen).
• Regel: zogenaamde tussenvoegsels (voorzetsels en lidwoorden) met kleine letter! Dus: Bert van Dijk. Behalve als het het begin van de achternaam is én er geen voornaam of initiaal gegeven wordt. Dus de heer Van Dijk.
• Namen van de officiële feestdagen met een hoofdletter: Kerstmis, Pasen, Suikerfeest. Maar afleidingen en samenstellingen daarvan/daarmee géén hoofdletter: kerstvakantie.
• God/Jahweh/Allah en de Bijbel/Koran (het heilige boek) met hoofdletter. (Maar een bijbel als een fysiek exemplaar met kleine letter.)
• Religies en hun aanhangers met een kleine letter: christendom, islam, christenen, moslims.

Wat is fout gespeld?

1. Kerstmis
2. kerstavond
3. mevrouw de Laat
4. Amstelveen

't kofschip(-x)

Of 't (ex-)fokschaap, soft ketchup, etc.

Om te bepalen of het voltooid deelwoord of de persoonsvorm verleden tijd een d of t krijgt, neemt je kind eerst de stam (= hele werkwoord -en) van het werkwoord. Als deze op een medeklinker uit 't kofschip eindigt, krijgt het woord een -t. Wanneer de laatste letter van de stam er niet in zit, schrijft je kind een -d.

Wat is goed geschreven?

1. verhuiste
2. leefte
3. blafte
4. geloofte

Wat is goed geschreven?

1. Hij heeft iets beleeft.
2. Hij heeft iets beleefd.
3. Hij heeft beleefdt.

Wat is goed geschreven?

1. Zij vond het goed.
2. Zij vondt het goed.
3. Zij vont het goed.

Resterende tijd

Maak zelfstandig: 

• les 5, opdracht 2 'Spelfouten verbeteren'. Schrijf de antwoorden in  je schrift. (Neem de tabel over en lees de uitleg 'Spelling is ook belangrijk!' vóór opdracht5.)
  
• Maak opdracht 4 in je schrift.
• Bedenk wat je nog lastig en ga oefenen in de PLOT-spellingapps (en bestudeer zo nodig de Toolbox(en)). 
  

Afsluiting

Volgende les?

Huiswerk?