Poëzie 1

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Waaraan herken je een gedicht?

Vier kenmerken poëzie

1. een gedicht heeft een eigen uiterlijke vorm; 

2. in een gedicht spelen (rijm)klanken, maat en/of ritme een rol; 

3. een gedicht heeft een of meer versregels met een speciale (soms ongrammaticale) zinsbouw; 

4. in een gedicht wordt gespeeld met betekenissen van woorden.

Vorm

Ondanks dat we deze tekst niet kunnen lezen, zie je toch direct dat het een gedicht is. 

Hoe komt dat? 

Hoe zie je dat de Russische tekst een gedicht is?

 Poëzie: vorm en inhoud

Bij poëzie gaat het zowel om de inhoud als om de vorm. Vaak is er een relatie tussen vorm en inhoud en brengt de vorm je dichter bij de inhoud. 

Ellen Deckwitz

Schreef een 'cursus genieten van poëzie' met de titel 

Olijven moet je leren lezen

Uit: Olijven moet je leren lezen

"Sommige jongeren hebben nogal griezelige opvattingen over poëzie. Dat een gedicht bijvoorbeeld alles mag betekenen wat je maar wil. Dat songteksten altijd poëzie zijn, hoewel de meeste een slappe herkauwing van common sense zijn." 

Uit: Olijven moet je leren lezen

"En dat terwijl poëzie zo fantastisch is. Ze kan tegelijkertijd grappig én schrijnend zijn, ontroerend én ontluisterend. Acht regels kunnen de impact hebben van een natuurdocumentaire en actiefilm in één. Regels als alles van waarde is weerloos of niet het snijden doet zo'n pijn, maar het afgesneden zijn zingen mee met iedere stap die ik zet." 

"Een kleine waarschuwing is hier wel op haar plaats. Poëzie is niet ongevaarlijk. Ze kan je vrolijk maken, maar ook somber. Verdrietig. Opeens zie je gevoelens verwoord die je eerder niet kon uitdrukken en dus ook niet verwerken." 

Analyse van de vorm - rijm

Lees blz. 29 - 31  

syllabus Verhaal- en poëzieanalyse

lezen van enjambementen

Je moet bij enjambementen in een gedicht doorlezen, ook al eindigt de regel. Als je dat niet doet, staat er onzin en wordt het gedicht onbegrijpelijk.

Dus: als er een rijmwoord aan het einde van een regel staat, wil dat niet zeggen dat de zin daar afgelopen is.

Enjambement

De zin loopt door terwijl de versregel eindigt. 

Bij een enjambement wordt de versregel afgebroken op een plaats waar geen vanzelfsprekend einde van de zin is.  

Het gevolg is dat de woorden voor en na het enjambement nadruk krijgen en dat roept extra betekenis op. 

Strofe uit 'Foto' van H. de Coninck

Alles is ver. En de liefste dingen nog verder.

Maar door het verleden wordt het bij elkaar

gehouden, als schapen door een herder.

Uit: Olijven moet je leren lezen

"Op poëziefestivals zijn er twee vragen die dichters altijd worden gesteld. De eerste vraag is of je misschien iets minder wilt drinken. De tweede vraag komt pas tegen het einde van de avond aan bod, en wordt vaak gesteld door een bezoeker die door zijn partner is meegesleept en een beetje ineengekrompen naar al die poëten heeft geluisterd." 

Welke rijmvorm is dit?

1. enjambement
2. eindrijm
3. alliteratie
4. vormgedicht

Welke dichtvorm is dit?

1. enjambement
2. eindrijm
3. alliteratie
4. vormgedicht

Welke dichtvorm is dit?

1. enjambement
2. eindrijm
3. alliteratie
4. vormgedicht

Welke dichtvorm is dit?

1. enjambement
2. eindrijm
3. alliteratie
4. vormgedicht

Welke dichtvorm is dit?

1. enjambement
2. eindrijm
3. alliteratie
4. vormgedicht

Welke dichtvorm is dit?

1. enjambement
2. eindrijm
3. alliteratie
4. vormgedicht

Welke dichtvorm is dit?

1. enjambement
2. eindrijm
3. alliteratie
4. vormgedicht

Wat voor soort rijm herken je?

1. eindrijm
2. assonantie
3. alliteratie
4. er is geen rijm

Welke rijmschema heeft dit gedicht?

1. aabb
2. abab
3. abba
4. abcb

Wat is het rijmschema?

1. aabb
2. abba
3. abab
4. baba

Valentijn is fijn

maar elke dag

bij het zien van je glimlach

is gelukkig zijn

Valentijn is fijn

ik wil elke dag

gelukkig zijn

bij het zien van je glimlach

Valentijn is fijn

is gelukkig zijn
bij het zien van je glimlach

elke dag

abba

aabb

abab

gekruist rijm

omarmend rijm

gepaard rijm

Analyse van de vorm - metrum

Lees blz. 31-32  

syllabus Verhaal- en poëzieanalyse

Beklemde lettergrepen krijgen het teken

1. _
2. U
3. arsis
4. thesis

metrum

een lettergreep die beklemtoond is geven we een - (liggend streepje, arsis)

een onbeklemtoonde lettergreep krijgt een v (een thesis)

oefenen

Liesje leerde Lotje lopen langs de lange Lindenlaan

Liesje leerde Lotje lopen langs de lange Lindenlaan

  - U - U - U - U - U - U - U -

soorten metrum 

1. v   -   v   -   v   - : jambe  (pom POM pom POM pom POM)

2. -   v   -    v  -   v: trochee (POM pom POM pom POM pom)

3. v  v  -  : anapest (pom pom POM pom pom POM)

4. - v v  - v v : dactylus (POM pom pom POM pom pom)

5. v - v  v - v : amfibrachys (pom POM pom pom POM pom)

6. -  -  v : spondee (POM POM pom POM POM pom)

metrum?

 Ik verscheurde je foto, 

    heb je brieven verbrand

    In mijn hart moet ik huilen

    Maar ik doe nonchalant.

anapest

 Ik verscheurde je foto,

 v   v           -       v   v    -  v 

heb je brieven verbrand

   v      v    -      v      v       -

 In mijn hart moet ik huilen

  v     v         -        v      v    -     v

 Maar ik doe nonchalant.

   v       v    -       v     v      -

Paar tips bij de oefening

• Het draait bij het metrum om lettergrepen, niet om woorden.
• Je blijft binnen de regel met het metrum en begint elke regel opnieuw.
  
• Een versvoet hoeft niet afgemaakt te worden, elke nieuwe regel begint  met het begin van de versvoet.
  
• Begin met de langere woorden om daarin de klemtoon te bepalen.
  
•  Zelfstandige naamwoorden van één lettergreep zijn beklemtoond.
• Op een 'e' die klinkt als 'u' valt nooit een klemtoon. 
  
•  Onbeklemtoonde lettergrepen kunnen wegvallen: d'ogen. --> elisie

https:

Uit: Olijven moet je leren lezen

"Het is een goede vraag, die raakt aan een van de pijnlijkste aspecten van poëzie: dat ze je het geoel kan geven dat je dom bent." (...) Hoe vaag een gedicht ook kan lijken (en geloof me, er zijn gedichten waar de gehele literatuurwetenschap geen raad mee weet), het wil altijd iets overbrengen. Anders had er in plaats van De oude meepse barg rust nimmermeer in drab net zo goed PLOxq*355' kunnen staan." 

Wat zou de tweede vraag zijn die dichters altijd worden gesteld op poëziefestivals?

Uit: Olijven moet je leren lezen

"Hoe prachtig is zwemmen opeens als je gelooft dat Snoek het meent, dat zwemmen liefhebben met iedere porie is? Al kan je niet precies uitleggen waarom zwemmen met armen en benen oude geheimen vertellen is, toch heb je een idee wat Snoek hiermee bedoelt. Beginnen met het lezen van poëzie is ermee akkoord gaan dat je niet meteen alles begrijpt. Maar wel dingen gaat aanvoelen." 

Uit: Olijven moet je leren lezen

"Waarom zegt Snoek niet gewoon dat hij van zwemmen houdt? Omdat hij niet gewoon van zwemmen houdt. Hij zegt niet gewoon wat hij bedoelt, hij zegt precies wat hij bedoelt. Iedereen die begint met het lezen van poëzie mag ervan uitgaan dat het gedicht iets wil zeggen. Het is deel van de conversatie-etiquette tussen tekst en lezer en de eerste les in het leren lezen van gedichten." 

Taak poëzie W30

https://eenvandaag.avrotros.nl/item/gedicht-ingmar-heytze-ik-ben-net-zo-bang-als-jij-net-zo-bezorgd-voor-iedereen/