Dialect

• Studielessen
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

We duiken de taalkunde in. Wat weet jij over dialecten?

Lesdoel - na deze les

1. Weet jij dat er verschillende dialecten zijn en dat er variatie is in de Nederlandse taal.
2. Ben je je bewust van je houding tegenover de verschillende Nederlandse dialecten.
3. Weet jij welke dialecten er in jouw klas gesproken worden.

Standaardnederlands

• 1900 - 1920: opkomst ABN door elite in Hollandse steden, om te distantiëren van de 'minderen'. 3% sprak ABN. 
• 1920: komst van de radio. Communicatie via radio was met het ABN, zodat heel het land het verstond. 40-50% sprak ABN.
• tot 1970: zo'n 80% van het Nederlandse volk sprak ABN. ABN was beleefd, dialect was 'onverzorgd'.
• na 1970: kritiek tegen ABN: dialect is ook beschaafd. ABN werd AN of standaardnederlands. 

Dialect vs. accent

• Een dialect is in principe een taal op zich: het heeft zijn eigen woordenschat, klanken en grammatica. Voorbeelden hiervan zijn het Fries(ch), het Twents, het Zeeuws, het Brabants, etc.
• Een accent is geen taal, maar een manier waarop je een taal uitspreekt: (standaard) Nederlands praten met een Twents accent of Twents spreken met een Nederlands accent --> Taalvariatie
• Vaak zorgt een dialect of accent voor vooroordelen: sprekers zonder accent worden vaak rijk, succesvol en slim ingeschat, mensen die een dialect spreken 'zijn' dom maar gezellig.

Dialect vs. accent

Vormen van taalvariatie

- Variatie in woordvolgorde (ik ben gefietst naar huis/ ik ben naar huis gefietst, ze zullen het geven moeten/ ze zullen het moeten geven).

- Variatie in woordvorm (geruild/ gerolen. Ik loopt. Ik gaat. Ik kon hem niet. Zij heeft/heb het boek gelezen).

- Variatie in de woordkeuze voor een begrip (bakkie/ kopje koffie. Bietjes/ krootjes. Reet/ kont/ bips, spuwen, spugen, tuffen, kwatten).

- Variatie in betekenis van een woord. Verwarring. (kreuken: kan ook vouwen zijn in het Fries. De deur is los voor open in het twents en achterhoeks)

- Variatie in formulering (doe de deur open/ zou u alstublieft de deur open willen doen). Streekgebonden.

- Verschil in uitspraak. Haagse Harry (Dat wâh je toch?? Koude/ kouwe).

Wanneer een taalvariatie alleen verschilt in uitspraak, en dus niet in woordkeus, volgorde of grammatica, noem je dit een accent.

Dialect vs. accent

- Verschil in uitspraak. Haagse Harry (Dat wâh je toch?? 

Koude --> kouwe).

Wanneer een taalvariatie alleen verschilt in uitspraak, en dus niet in woordkeus, volgorde of grammatica, noem je dit een accent.

Dialect vs. accent

Wanneer kan een dialect een taal worden? Hiervoor gelden de volgende criteria:

- het dialect moet een eigen ontwikkeling hebben doorgemaakt.

- Het dialect moet voldoende verschillen van de standaardtaal.

- Het dialect moet maatschappelijk en cultureel door een voldoende brede groep gedragen worden

Standaardnederlands, dialecten

Dialecten

Haags                                            Brabants

                                                             

Twents                                          Amsterdams

Dialecten

Limburgs                                          Gronings

                                                             

Drents                                                 Fries

Standaardtaal

Als we schrijven doen we dat in de standaardtaal. Als iedereen, in elk dialect, zou schrijven zoals hij sprak, zouden we elkaar een stuk moeilijker begrijpen. Er zijn dus bepaalde regels en afspraken over hoe je de woorden schrijft en hoe je zinnen opbouwt.

Standaardtaal

Voorbeeld:

Schiet nou eens op – schiet nouwesop etc.

En kun je lezen wat hier staat?

Kerkrade: Wen ich jeboerts’daag han aese vir kompes mit woesj en klodderpap.

Leiden: As ike jarig ben dan eete we zuurkool met worst en pap.

Stelling: als je een dialect spreekt, ben je dommer

Eens

Neutraal

Oneens

Standaardnederlands, dialecten

Denk eens na over de versie(s) van het Nederlands die je zelf spreekt, of die je ouders of opa en oma misschien gebruiken. Om welke variant gaat het? Kun je een voorbeeld noemen?
Wat vind je van de variant? (mooi/lelijk/gek/moeilijk/stijlvol)

De helft van de klas: wat zijn voordelen
van dialect spreken?
De andere helft: wat zijn nadelen
van dialect spreken?

nos.nl

Verandert dit jouw mening over dialecten?

In hoeverre is je mening over dialecten veranderd door het filmpje en deze les? (0 = niet veranderd tot 5 = compleet veranderd)

05

Welke nieuwe dingen heb je gehoord of geleerd over de dialecten en/of over andere talen?