Les 03 - Literaire vormen in de middeleeuwen

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Literatuur in de middeleeuwen

en spelen met tijd

Lesdoelen

Als het goed is, weet je aan het eind van deze les: 

- Hoe Karel de Grote voor eenheid in zijn Rijk zorgde;

- Hoe een schrijver tijd kan gebruiken in zijn verhaal; 

- Hoe de eerste boeken vervaardigd werden; 

Ideeëngeschiedenis 1 

Omdat de staat niet centraal geregeerd werd, ging Karel op zoek naar samenhang. Deze vond hij in het Christendom. 

Onderworpen gebieden moesten zich tot het Christendom bekeren. 

Om dit makkelijker te maken, kregen elementen uit de Germaanse cultuur een plaatsje in het Christendom. 

Ideeëngeschiedenis 2

Het aardse leven stond in teken van het Goddelijke (theocentrische samenleving) 

De Nederlanden waren in die tijd onbetekenend. De macht lag in Brabant en Vlaanderen. 

Memento Mori: Mens, gedenk te sterven (hou in het aardse leven rekening met het hiernamaals) 

Afbrokkelen 

feodale stelsel

- Vanaf het eind van de elfde eeuw brokkelen de feodale verhoudingen steeds verder af. 

- De samenleving verstedelijkt. 

- Het openbaar bestuur professionaliseert en er  komen opleidingen voor ambtenaren.

- Naast kerkelijke scholen is er nu ook plaats voor stadsscholen. 

Tijd in verhalen

Ieder boek is een autonoom kunstwerk van de auteur. Deze maakt hierbij keuzes, bijvoorbeeld om de lezer op het verkeerde been te zetten. Hiervoor kan hij ook de tijd manipuleren. Daarbij spelen de volgende begrippen een rol. 

Fabel, sujet en kunstgrepen

Een verhaal heeft altijd een gebeurtenis die als eerst in de tijd plaatsvindt en een gebeurtenis die als laatst plaatsvindt. 

Deze gebeurtenissen in weergegeven in chronologische volgorde noemen we de fabel. 

De manier waarop deze gebeurtenissen zijn opgeschreven (dit hoeft niet in chronologische volgorde te zijn) noemen we het sujet. 

Op het moment dat de schrijver zich niet strikt houdt aan de chronologische volgorde, bedient hij zich van kunstgrepen. Als je vervolgens de gebeurtenissen weer in chronologische volgorde zet, noemen we dat het reconstrueren van het fabel. 

Terug in de tijd

De schrijver kan op twee manieren terug in de tijd: 

Bij een flashback gaat de schrijver in een passage terug naar een situatie in het verleden. Hij beschrijft de gebeurtenissen uitgebreid. 

Bij een terugverwijzing verwijst de schrijver in een kort zinnetje naar iets dat in het verleden is gebeurd.

Vooruit in de tijd

Schrijvers kunnen door middel van kunstgrepen ook vooruit in de tijd. 

Bij een flash forward wordt een situatie in de toekomst uitgebreid beschreven. 

Bij een vooruitwijzing wordt terloops verwezen naar een gebeurtenis in de toekomst. Dit doet de schrijver vaak om spanning op te wekken. 

Verteltijd en vertelde tijd

De verteltijd is de tijd die een lezer doet over het lezen van een boek of die je doet over het kijken van een film. 

De vertelde tijd is de tijd die het verhaal in de fabel (dus van de eerste tot de laatste gebeurtenis in chronologische volgorde)  in beslag nemen. 

Flashbacks en flashforwards tellen mee voor de vertelde tijd, terugverwijzingen en vooruitverwijzingen niet. 

Als er sprake is van versnelling, dan...

1. is de verteltijd langer dan de vertelde tijd.
2. is de verteltijd korter dan de vertelde tijd.

Als er sprake is van vertraging, ...

1. is de verteltijd langer dan de vertelde tijd
2. is de verteltijd korter dan de vertelde tijd.

De deurbel, tweemaal: eerst kort en aarzelend, dan lang en nadrukkelijk. Het snerpende geluid joeg de Noorse boskatten elke keer weer de stuipen op het lijf, en deed ze alle kanten uit stuiven om een goed heenkomen te zoeken – reden voor Mirjam om op weekdagen ’s morgens wanneer de postbode kon aanbellen met een pakje, de elektrische schel vaak af te zetten. De katten gingen voor alles. Vandaag, zondag was de kans op aanbellen vrijwel nihil, zeker nu het nog zo vroeg in de ochtend was, dus had ze de stekker in het contact gelaten.

Het eerst belletje klonk alsof een vinger geen houvast op de knop had kunnen vinden.

Uit: Tonio, A.F.Th. van der Heijden

In voorgaand fragment... (selecteer twee antwoorden)

1. is de verteltijd langer dan de vertelde tijd.
2. is de verteltijd korter dan de vertelde tijd.
3. versnelling
4. vertraging

Oorsprong middeleeuwse literatuur

- In het begin van de middeleeuwen vielen scholen onder de Geestelijkheid; de enige vakken waren godsdienst en Latijn. 

- Monniken stelden verhalen op schrift. 

- Ook in de volkstalen waren er verhalen, maar die werden mondeling overgeleverd.

-Toen er stadsscholen kwamen, werd deze literatuur ook op schrift gesteld. Dit betekende het begin van de West-Europese literatuur. 

Boekproductie

- In eerste instantie schreven monniken boeken over. Dit duurde soms langer dan een jaar. 

- Soms maakten ze schrijffouten of 'verbeterden' ze de tekst naar eigen inzicht. 

- In het scriptorium werd de Bijbel geciteerd. Monniken schreven mee. 

- Rond 1400 werd de boekdrukkunst uitgevonden en kon worden voorzien in de grote vraag naar alle boeken. 

Literatuur

Omdat de samenleving theocentrisch was, stond alle kunst in het teken van God. De auteur deed er dus niet toe (=gemeenschapskunst). 

In de 12e en 13e eeuw is de literatuur ridderlijk en theocentrisch. 

Vanaf de 13e eeuw is de literatuur steeds didactischer van aard en gericht op de 'weetgierige burgerij'.

Europese literatuur in de middeleeuwen

- Aanvankelijk was de middeleeuwse letterkunde om te beluisteren. 

- Troubadours schreven de teksten en componeerden de muziek. 

- Minstrelen presenteerden deze teksten aan het publiek. 

- De teksten waren rijmende poëzie; dat is makkelijk te onthouden. 

De eerst bekende Nederlandse zin

Aan de slag

Lees nu pagina 7 tot en met 10 van de reader en markeer belangrijke passages. Maak vervolgens opdracht 1 tot en met 15 op pagina 23 van de reader.