V4 H2

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Dubbele helix

fosfaatgroep (PO4)afgewisseld met een suiker (desoxyribose) en een base (A, T, C, G)

DNA-

molecuul

(nucleïnezuur)

Vier verschillende stikstofbasen: Adenine (A), Thymine (T), Cytosine (C), Guanine (G)

Combinaties A=T en C≡G (baseparing)

De ene streng is complementair aan de andere

DNA-

molecuul

(nucleïnezuur)

Nucleotide: kleinste bouwsteen van DNA

Bestaat uit 1 fosfaatgroep, 1 suiker en 1 stikstofbase

DNA-

molecuul

(nucleïnezuur)

De complementaire strengen : A-T en C-G basenkoppels

DNA-

molecuul

(nucleïnezuur)

Transcriptie: DNA naar RNA

Een stuk DNA dat codeert voor één eiwit (eigenschap) is een gen.

De nucleotidevolgorde van dat stuk DNA is de code voor het maken van het eiwit.

Eiwitten bestaan uit een keten van aminozuren. Er zijn 20 verschillende aminozuren (BINAS 67H1).

Transcriptie: DNA naar RNA

Als het eiwit moet worden gemaakt wordt eerst van het gen een kopie gemaakt 

-> messenger RNA (mRNA).

Verschil tussen DNA en RNA

mRNA is enkelstrengs

mRNA heeft een ribose als suiker

mRNA heeft Uracil ipv Thymine als base

Transcriptie: DNA naar RNA

Het mRNA is een 'kopie' van de ándere (complementaire) DNA streng: de coderende streng, waarbij T is veranderd in U.

RNA naar eiwit: translatie

Het mRNA verlaat de kern (via een kernporie) naar het cytoplasma en bindt aan een ribosoom.

Het ribosoom leest het mRNA in steeds 3 basen tegelijk (triplet/ codon).

RNA naar eiwit: translatie

Translatie begint altijd bij een AUG code (het startcodon). Hiermee wordt een methionine aminozuur ingebouwd.

Er zijn een paar mogelijke stopcodons waarmee de translatie stopt.

Begrippen 2.4

DNA-moleculen, dubbelstrengs, dubbele helix, nucleotiden, deoxyribose, stikstofbase, adenine (A), cytosine (C), guanine (G), thymine (T), complementaire streng, DNA-codetaal, eiwitten, aminozuren, gen, DNA-triplet, mRNA, enkelstrengs, uracil (U), ribose, matrijsstreng/ templatestreng, coderende streng, ribosoom, codons, polypeptideketen, startcodon, stopcodon, eiwitsynthese, transciptie, translatie

Binas !

Mitose - Profase

Kernmembraan verdwijnt

Chromosomen spiraliseren

Spoelfiguur ontstaat (celskelet)

Mitose - Metafase

Chromosomen liggen naast elkaar op de equator van de cel

Spoelfiguur bij de polen met trekdraden bij de centromeren van elk chromosoom

Elk chromosoom is verbonden met beide spoelfiguren

Mitose - Anafase

Trekdraden trekken de chromatiden uit elkaar.

De chromosomen zijn nu weer 'normaal'.

Mitose - Telofase

Chromosomen despiraliseren

Nieuw kernmembraan ontstaat

Spoelfiguren verdwijnen

Celdeling

Mitose

Moet ik dit leren?

BINAS 76B1

Mitose - Celdeling

Dieren: membraan snoert in.

Planten: Glad ER en golgisysteem versmelten in het equatoriaal vlak. Ze vormen blaasjes met pectine.

Die blaasjes vormen uiteindelijk een scheidingswand.

Beide cellen vullen de pectine aan met cellulose: nieuwe celwand.

Daarna volgt celstrekking (de cellen worden weer de oorspronkelijke grootte).

Controle celdeling

G1 fase: P53-eiwit gemaakt door een tumorsupressor-gen

Controle op DNA schade, celgrootte, voedingsstoffen.

Herstelenzymen proberen de fouten nog op te lossen, lukt dat niet dan volgt apoptose: gecontroleerde celdood.

Controle celdeling

G2 fase: 

Controle op juiste replicatie van het DNA en celgrootte

Herstelenzymen proberen de fouten nog op te lossen, lukt dat niet dan volgt apoptose: gecontroleerde celdood.

Controle celdeling

M fase (metafase): 

Controle op juiste vorming spoelfiguur, elke chromatide is bij het centromeer verbonden met elk spoelfiguur

Herstelenzymen proberen de fouten nog op te lossen, lukt dat niet dan volgt apoptose: gecontroleerde celdood.

Tumor

Bij fouten in de genen die betrokken zijn bij (de controle van) de celdeling kan ongecontroleerde celdeling ontstaan: een tumor.

Kanker is een kwaadaardig tumor, een tumor die gemetastaseerd is (uitgezaaid).

Uitzaaiïngen zijn tumorcellen die loslaten en via het bloed/ lymfe in een ander orgaan doorgroeien.

Kanker- behandelingen

Chirurgie: verwijderen van de tumor

Bestraling: vernietigen van de tumor door radioactieve straling

Chemotherapie: cytostatica (geneesmiddel dat de celdeling remt) voorkomen celdeling, ook van tumorcellen. Andere stoffen voorkomen bloedvatvorming bij de tumor.

Immunotherapie: stimulering van het afweersysteem om zelf tumorcellen op te ruimen.

Delen?

Of een cel zich moet gaan delen hangt af van:

- eigen omstandigheden
(bijv: genoeg voedingsstoffen)

- cellen om zich heen

(is het wel nodig?)

Kanker

Bij kanker deelt een cel met fouten zich ongeremd. Gevolg: tumor.

Bij uizaaiingen (metastaseren) verspreiden kankercellen zich.

Behandeling bestralen en chemotherapie: kapot maken cellen.

Immunotherapie stimuleert eigen afweer.

Celcyclus

Bestaat uit een aantal stappen:

• G1-fase
• S-fase
• G2-fase

Vormen samen interfase

G1-fase

Cel groeit en er vindt eiwitsynthese plaats.

S-fase

DNA verdubbelt

G2-fase

Cel groeit en aantal organellen neemt toe.

Celcyclus

Bestaat uit een aantal stappen:

• G1-fase
• S-fase
• G2-fase

Vormen samen interfase

• M-fase
  

M-fase

Mitosedeling. DNA is niet actief.

Controlepunten

Tijdens de celcyclus zijn er controles om te zien of alle processen goed verlopen:

G1-fase (P53):

- grootte van de cel

- voedingsstoffen

- DNA-schade

Controlepunten

Eind G2-fase:

- DNA verdubbeling correct?

Tijdens M-fase:

- Chromosomen goed verdeeld? (spoelfiguur)

Aan- en uitschakelaar (celcyclus)