4-6 A2 aantekeningen grammatica

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

Welkom bij de les Nederlands!

• Telefoons in de tas
• Pak je spullen erbij

Modules Nederlands

Planning

• Voorbereiding toets Grammatica

Lijdende & bedrijvende vorm

Jara laat de hond uit.

Onderwerp = Jara

Jara doet iets-> ze laat de hond uit. (Onderwerp is actief.)

Als het ONDERWERP de handeling verricht noem je de zin BEDRIJVEND of ACTIEF.

De hond wordt door Jara uitgelaten.

Onderwerp = de hond

De hond 'wordt' iets-> uitgelaten. (Onderwerp is passief.)

Het onderwerp ondergaat de handeling (het uitlaten). Als het ONDERWERP de handeling ondergaat, noemen we de zin LIJDEND of PASSIEF.

Omzetten bedrijvend ->lijdend

• Het lijdend voorwerp wordt onderwerp.
• Het onderwerp wordt een bijwoordelijke bepaling die begint met door.
• In het gezegde komt een vorm van het hulpwerkwoord worden te staan.
  

Let op!

De tijd van de zin moet hetzelfde blijven!

Als een bedrijvende zin in de onvoltooide tijd staat, moet je in de lijdende zin het hulpwerkwoord worden gebruiken.

• Jip schopt de bal. (o.t.t.) --> De bal wordt door Jip geschopt.
• Jip schopte de bal. (o.v.t.)--> De bal werd door Jip geschopt.

Als je een bedrijvende zin in de voltooide  tijd omzet in een lijdende zin, moet je het hulpwerkwoord zijn gebruiken.

• Jip heeft tegen de bal geschopt.  (v.t.t)--> De bal is door Jip geschopt.
• Jip had tegen de bal geschopt. (v.v.t.) --> De bal was door Jip geschopt.

Omzetten lijdend->bedrijvend

• De doorbepaling wordt het onderwerp. (doorbepaling = 'door de man')
• Het onderwerp (het glas) wordt LV.
• Haal uit het gezegde de vorm van 'worden' weg.

Lijdend --> Het glas wordt door de man geheven.

Bedrijvend --> De man heft het glas.

Zinsontleding

1. PV (persoonsvorm)                                             9. Bijv. bep. (bijvoeglijke bepaling)

2. Zinsdelen                                                              10. Bijstelling

3. Ond. (onderwerp)

4. WW-rest/NW-rest

5. LV (lijdend voorwerp)

6. MV (meewerkend voorwerp)

7. VZV (voorzetselvoorwerp)

8. BWB (bijwoordelijke bepaling

Uitleg voorzetselvoorwerp

Een voorzetselvoorwerp (vzv):

- begint met een voorzetsel (in, op, tijdens, na etc.)

- het voorzetsel kun je (bijna niet) vervangen door een ander voorzetsel

- het voorzetsel hoort bij een vast werkwoord

- heeft vaak een figuurlijke betekenis

   1. Ik twijfel aan deze methode. (twijfelen aan)

   2. Ik ben niet tevreden met deze computer. (tevreden zijn met) 

   3. Ik luister niet graag naar hem. (luisteren naar)

De bijvoeglijke bepaling

• De bijvoeglijke bepaling is GEEN zinsdeel, maar een deel van een andere zinsdeel.
• De bijvoeglijke bepaling zegt iets over het zelfstandig naamwoord in een zinsdeel.
•  De bijvoeglijke bepaling kan voor of achter een zelfstandig naamwoord staan.

De zelfverzekerde bokser | geeft | zijn jongere tegenstander | een dreun van jewelste.

        -------------->                                             ------->                                                        <-----------

Bijstelling

Ook in de internationale sport, voetbal, bestaan trauma's.

                       -------->                          <--B---

- Staat tussen komma's

- Staat binnen een zinsdeel

- Je kunt = tussen het hoofddeel en bijstelling zetten

De internationale sport = voetbal

Woordsoorten

Lidwoorden

• De, het, een.

Staan voor zelfstandig naamwoord.

Let op: Het regent.

'Het' is geen lidwoord in deze zin!

Zelfstandig naamwoord

• Mens, dier, plant, ding of naam

--> duidt zelfstandigheid aan.

• Vaak kun je er een lidwoord voorzetten

Bijvoeglijk naamwoord

• Zegt iets over zelfstandig naamwoord

--> duidt kenmerk of eigenschap aan.

• De moeilijke kinderen.
• De nagekeken opdracht.
• De vervulde droom.

Hulpwerkwoord &  Zelfstandig werkwoord

Hulpwerkwoord: kun je weglaten in de zin.

Zelfstandig werkwoord: het belangrijkste werkwoord in de zin. --> boodschap. (Nooit meer dan één!)

Trucje: staan er meer werkwoorden in de (enkelvoudige) zin? Dan is de PV nooit het zelfstandig werkwoord!

Hij heeft mij gisteren mogen zien.

Let op: Wie heeft jou verteld dat jij mocht gaan? 

Koppelwerkwoord

Koppelwerkwoord: het belangrijkste werkwoord in de zin. --> (Nooit meer dan één!) Koppelt het onderwerp aan het naamwoordelijk deel.

Zijn, worden, schijnen, blijven, blijken, lijken

Nooit samen met ZWW, tenzij samengestelde zin!

Piet is leraar geworden.

 Piet is leraar geworden en heeft al veel kinderen het leven zuur gemaakt.

Voorzetsel

.... de kast of .... het feest

voor, achter, naast, in, op, door, over, uit, boven, onder, om, tegen, aan, binnen, buiten, langs, tijdens, sinds, bij, tot, zonder, met, behalve, naar, na, via, per, te, tegen, volgens…

Let op met scheidbare werkwoorden:

Hij blaast de ballonnen op. (Op is hier geen voorzetsel --> opblazen.)

Onbepaald en bepaald hoofdtelwoord

Bepaald hoofdtelwoord (je weet precies hoeveel):

één, twee, vijf, tien, vijftig, honderd, duizend, honderdduizend, miljoen...

Onbepaald hoofdtelwoord (je weet niet hoeveel):

weinig, minder, minst, veel, meer, meest, enkele, enige, alle, zoveel, sommige…

Onbepaald en bepaald rangtelwoord

Bepaald rangtelwoord (je weet precies om de hoeveelste het gaat):

eerste, tweede, vijfde, dertigste, vijfenveertigste, honderdste, duizendste…

Onbepaald rangtelwoord (je weet het niet precies):

laatste, hoeveelste, middelste, zoveelste...

Nevenschikkend en onderschikkend voegwoord

Een nevenschikkend voegwoord voegt twee hoofdzinnen, bijzinnen

(de zinnen zijn gelijkwaardig) of woorden met elkaar.

en, maar, of, dan (wel), dus en want

Als we het nevenschikkende voegwoord weg zouden laten, kun je nog steeds twee

goedlopende zinnen maken: Ik ga met de fiets want het is mooi weer.

Een onderschikkende voegwoord verbindt een hoofdzin met een bijzin 

wanneer, als, terwijl, zodra, voordat, voor, nu, toen, nadat, zolang als, totdat, sinds, doordat, zodat, waardoor, omdat, opdat, indien, mits, tenzij, hoewel, ofschoon, ondanks dat, zoals, alsof, dat, of…

Bijwoord

Kunnen iets zeggen over:

• een bijvoeglijk naamwoord: Er liggen erg zieke mensen in een ziekenhuis.
• een werkwoord: De scooter rijdt hard.
  
• een ander bijwoord: Hij heeft zijn test bijzonder slecht gemaakt.
  

Plaats: hier, er, daar, rechts, ergens, nergens

Tijd: nu, soms, plotseling, 's morgens, gauw, vanavond, daarna

'Prullenbak-woorden': wel, toch, ook, nog, immers, niet, misschien 

Vraagwoorden: waar, wanneer, waarom, waardoor, waarmee en hoe

 (Verwar het bijwoord niet met het vragend voornaamwoord)

Het voornaamwoordelijk bijwoord

= Een combinatie van

       - één van de bijwoorden van plaats: er, hier, daar, waar, ergens, nergens en overal 

+     - één of meer voorzetsels (bijvoorbeeld aan, bij, voor) of met de bijwoorden af, heen en toe.

Daarin staan aanbiedingen.

Heb je gezien waarin ze de pepernoten stoppen?

Sanne is er gevoelig voor.

Hij denkt er nog steeds aan.

Voornaamwoorden

Zie schema hoofdstuk 5 Grammatica theorie 

 --> schema voornaamwoorden

Even oefenen

Pak je module erbij --> proeftoets grammatica deel 2.

Maak opdracht 3.

Heb je dat winkeltje gezien waarin ze Indiase sieraden verkopen?

Niemand heeft mij verteld welke opgaven bij deze tekst horen.

De zonnestralen komen erin en bereiken de aardoppervlakte. 

Voorbereiding Toets

Maak de toets voor jezelf in stilte.

Klaar?

Kijk na met nakijkblad. Ga daarna voor jezelf aan de slag.

(Tip: leer de theorie alvast!)

Als iedereen klaar is kijk je met je buur naar de vragen die je fout hebt gedaan.

Aan de slag!

• Grammatica: afronden alle opdrachten t/m hf. 5 + nakijken. (Evt. ook voor Spelling.)
• Spreekvaardigheid: werken aan groepsopdracht.
• Leesdossieropdracht 3