V5. Verlichting sprint 3

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Geschiedenis klas 5 

Verlichting; vrijheid, rechtvaardigheid & zingeving

Voorbereiding:

- Zie planning op SOM & ELO

In de les: 

- Binnen = Beginnen: deelvraag en voorkennis

- Keuzemenu

- Zelfstandig werken

- Afsluiting

Huiswerk volgende les: 

Deelvraag: 

In welke mate speelden verlichtingsideeën een rol bij de visie op slavernij en het afschaffen daarvan? 

In welke mate speelden religieuze ideeën een rol bij de visie op slavernij en het afschaffen daarvan? 

Sprint 3: Verlichting, religie, slavernij & abolitionisme

1

Montesquieu (1689-1755), De l’Esprit des Lois 

(1748), Boek 15, hoofdstuk 5:

"Als ik zou moeten aantonen dat wij het recht hebben om negers tot slaven te maken, dan is dit wat ik zou zeggen. 

Nadat de volken van Europa de volken van Amerika hadden uitgeroeid, moesten ze ertoe overgaan de volken van Afrika tot slaven te maken, om zich daarvan te bedienen om zulke grote stukken land in cultuur te kunnen brengen. Suiker zou te duur worden als men de plant die suiker voortbrengt niet door slaven liet bewerken." 

Montesquieu (1689-1755), De l’Esprit des Lois (1748), Boek 15, hoofdstuk 5:

"Degenen over wie ik het heb, zijn helemaal zwart vanaf hun voeten tot en met hun hoofd. Ze hebben zo’n platte neus, dat het haast onmogelijk is hen te beklagen. Men kan zich niet voorstellen dat de geest van God, die zeer wijs is, een ziel zou hebben geplaatst in een geheel zwart lichaam, en al helemaal geen goede ziel. (..) Een bewijs dat negers geen gezond verstand hebben is dat zij een glazen ketting mooier vinden dan een gouden ketting, wat bij beschaafde volken niet voorkomt. Het is onmogelijk om ons voor te stellen dat die lieden mensen zijn. Want als men zou denken dat zij mensen zijn, zou men ook kunnen denken dat wij zelf geen christenen zijn." 

Montesquieu (1689-1755), De l’Esprit des Lois (1748), Boek 15, hoofdstuk 5:

"Kleine geesten overdrijven het onrecht dat men de Afrikanen zou aandoen te veel. Want als dit onrecht zo groot zou zijn als zij zeggen, zou het dan niet in de hoofden van de Europese vorsten zijn opgekomen, die immers onderling toch al zo veel nutteloze overeenkomsten sluiten, om ook een overeenkomst te sluiten betreffende medelijden en barmhartigheid?"

Keuzemenu

1. Zelfstandig werken aan stof uit de planner: begin met opdracht 1, blz. 94)

2. Luisteren naar uitleg en instructie

3. Verdiepingsopdracht(en) - zie ELO

Verlichting & Religie: Spinoza & Voltaire

- Godsdienstige overtuigingen en geloof in wonderen niet rationeel uit te leggen. 

- Niet meer vol te houden dat er één religie 'de enige juiste' was. 

- Pleiten voor verdraagzaamheid. 

Wetenschappelijke Revolutie, Verlichting en Religie

- Steeds meer vertrouwen in menselijke waarneming en verstandelijk redeneren als enige ware bron van kennis. 

- Descartes: Ik denk dus ik besta. 

- Spinoza: Strikt rationele interpretatie van godsdienst en ethiek. 

- Natuur = logisch

- God kon niet zo raar zijn dat hij zijn eigen natuurwetten in de war zou schoppen. 

- Deisme: God moet worden gezien als het rationele principe achter de natuur. 

- Atheisme: Er bestaat geen god. 

Voorbeeld: Jan Vroese - Traktaak van de drie bedriegers

- Mozes, Jezus en Mohammed opgevoerd als bedriegers van de mensheid. 

- Kritiek op de bijbel: 

"Dat boek (is) niet meer (...) dan een samenraapsel van fragmenten, die in verschillende tijden zijn samengebreid, door verschillende personen zijn verzameld en openbaar zijn gemaakt na beoordeling door de Rabbijnen, die naar hun eigen fantasie hebben besloten wat toegestaan en wat verworpen moest worden, naargelang zij vonden dat het in overeenstemming of strijdig met de Wet van Mozes was." 

Oplossing: Religieuze tolerantie

- Godsdienstige verdraagzaamheid: 

- Godsdiensten zijn gebaseerd op onbewezen aannames en daar zou je elkaar niet op moeten bevechten. 

- Voltaire: Verhandeling over verdraagzaamheid (1763)

Verlichting, slavernij & abolitionisme

- Tegenstrijdig: De slavenhandel bereikte juist in de (verlichte) 18e eeuw zijn hoogtepunt. 

- Abolitionisme: beweging die zich inzetten voor het afschaffen van de slavernij. 

- Gebaseerd op christelijk-menslievende en verlichte standpunten. 

- Welke verlichtingsideeën spelen daar een rol in? (natuurrechten, sociaal contract, scheiding der machten, volkssoevereiniteit, Deisme, religieuze tolerantie?)

- 1807: Slavenhandel afgeschaft (Britse rijk)

- 1833: Slavernij afgeschaft (Britse Rijk)

- 1814: Slavenhandel afgeschaft (Nederland)

- 1863: Slavernij afgeschaft (Nederland)

Opvattingen over de slavernij (en religie)

Bredero (1615): "Onmenselijk gebruik! Goddeloze misdaad! Mensen als paarden verkopen tot slavernij" 

Willem Usselincx (1567 - 1647): Slavernij is een slecht idee, omdat "het met onwillige honden slecht hazen vangen is en onvrijwillig werk moeilijk gaat: die mensen werken alleen zo lang ze met een stok worden geslagen. Iemand uit dit land (Nederland) zal meer werk doen dan drie zwarten, die ook nog eens veel geld kosten." 

Godfried Udemans (1638):  Slavenhandel toegestaan onder strenge voorwaarden. Goede behandeling en behoorlijke kans om ooit vrijgelaten te worden. 

Opvattingen over de slavernij (en religie)

Capitein (1742): 

- Slavernij geen probleem, ondanks dat vele landgenoten zich hiertegen keerden. 

- Slaven die zich bekeerden moesten niet worden vrijgelaten, want dan zouden ze alleen christen worden om vrij te komen. 

- Ware overtuiging/de 'geestelijke vrijheid' van de ziel (geen lichamelijke). 

Smytegelt (1730): 

- 'Wij kunnen grove dieverij begaan door een mens te stelen. Dat soort van dieverij wordt begaan in de slavenhandel. God zegt dat wie een mens steelt, zeker gedood zal worden. Is het niet droevig dat christenen daar een handel van hebben gemaakt?' 

Afsluiting

Probeer in overleg antwoord te geven op de onderstaande deelvragen: 

Deelvraag: 

In welke mate speelden verlichtingsideeën een rol bij de visie op slavernij en het afschaffen daarvan? 

In welke mate speelden religieuze ideeën een rol bij de visie op slavernij en het afschaffen daarvan? 

Deelvragen: 

Deelvraag 4 :  

In welke mate bepaalden de verlichtingsideeën de politieke cultuur in Europa (1813-1900)?

Deelvraag 1: 

Welke ideeën ontstonden tijdens de Verlichting over een meer rechtvaardige samenleving (1650-1789)? 

Deelvraag 2: 

Hoe werden de verlichte ideeën tijdens de democratische revoluties in de Verenigde Staten in de praktijk gebracht (1776–1813)?

Deelvraag 3 : 

Hoe werden de verlichte ideeën tijdens de democratische revoluties in Frankrijk in de praktijk gebracht (1776–1813)?

Geschiedenis klas 5 

Verlichting; vrijheid, rechtvaardigheid & zingeving

Voorbereiding:

- Zie planning op SOM & ELO

In de les: 

- Binnen = Beginnen: deelvraag en voorkennis

- Poetin en internationaal strafhof

- Zelfstandig werken

- Afsluiting

Huiswerk volgende les: 

Deelvraag: 

In welke mate verlichtingsideeën een rol spelen in onze moderne visie op mensenrechten, rechtvaardigheid, gelijkheid en vrijheid? 

Sprint 3: Verlichting, religie, slavernij & abolitionisme

1

De schuldvraag in de geschiedenis

1. Zijn er schuldigen aan te wijzen?

2. Hoe kijken de betrokkenen zelf naar de schuldvraag?

3. Doet de schuldvraag recht aan wat er daadwerkelijk gebeurd is? (waarheidsvinding)

4. Welke (internationale) belangen spelen er mee bij het aanwijzen van schuldigen? 

5. Hoe moeten schuldigen bestraft worden? (op welke basis)

6. Wat zeggen historici over deze schuldvraag? 

1. Zijn er schuldigen aan te wijzen?

- Schuldig vs. verantwoordelijk; wat betekent dat?

- Is er sprake van opzet?

- Eén of meerdere mensen verantwoordelijk?

- Zijn er andere factoren in het spel? 

2. Hoe kijken de betrokkenen zelf naar de schuldvraag?

- Zijn direct betrokkenen nog in leven? 

- Welke invloed heeft dat op de waarheidsvinding? 

3. Doet de schuldvraag recht aan wat er daadwerkelijk gebeurd is?

- Waarheidsvinding is moeilijker als je ervan uitgaat dat er altijd iemand of iets schuldig is. 

- Soms is het moeilijk om de waarheid onder ogen te zien. 

- Relativeren en vergelijken van feiten en gebeurtenissen. 

- "Whataboutisme"

4. Welke (internationale) belangen spelen er mee?

Identiteit: 

Politiek: 

Moreel kompas: 

Praktische les: 

5. Hoe moeten schuldigen bestraft worden? 

- Wat is de basis van internationaal (oorlogs)recht? 

In hoeverre spelen verlichtingsideeen hierin een rol?

- Scheiding der machten

- Volkssoevereiniteit

- het sociaal contract 

- Natuur-/grondrechten

- religieuze tolerantie

Internationaal strafhof Den Haag

Vier soorten misdrijven: 

- het misdrijf genocide: een ander woord voor volkenmoord.

- misdrijven tegen de menselijkheid: misdaden tegen bevolkingsgroepen, in of buiten oorlogstijd, zoals aanvallen op de burgerbevolking, etnische zuiveringen en seksueel geweld.

- oorlogsmisdrijven: ernstige schendingen van het humanitair oorlogsrecht tegen burgers of militairen.

- het misdrijf agressie: het plannen, voorbereiden, in gang zetten of zelf uitvoeren van een agressieoorlog in strijd met het Handvest van de Verenigde Naties (VN).

Geneefse conventie art. 3

Schendingen van de Geneefse Verdragen. 

In het gemeenschappelijk artikel 3 van de Geneefse Verdragen inzake het humanitaire oorlogsrecht, uit 1949, staan daden opgesomd die altijd verboden zijn, ook als het om een niet-internationaal conflict gaat. 

Die daden zijn onder meer: marteling, verminking, lijfstraffen, het nemen van gijzelaars, daden van terrorisme, ‘schendingen van de menselijke waardigheid‘ waaronder verkrachting en gedwongen prostitutie, plundering en terechtstellingen zonder proces.

6. Wat zeggen historici over de schuldvraag? 

- Schuldvraag vs. wat er daadwerkelijk gebeurd is. 

- In hoeverre komen deze overeen?

- Waarom is het moeilijk om dit vast te stellen. 

Aan het werk

- Opdracht 3 & 5 (blz. 180 wb)

- Blz. 182-183 HB